Cumhuriyet İlahiyat Dergisi (Dec 2019)
Dindarlık Öznel İyi Oluşu Etkiler Mi? Hemodiyaliz (HD) Hastaları Üzerinde Kesitsel Bir Çalışma
Abstract
Bir alan araştırması olan bu çalışmanın amacı betimsel bir yaklaşımla sosyo-psikolojik metotlardan faydalanarak, hemodiyaliz tedavisi gören kronik böbrek yetmezlikli hastaların dindarlık ve öznel iyi oluş (ÖİO) düzeylerini belirlemek ve dindarlık düzeyleri ile öznel iyi oluşları arasındaki ilişkiyi tespit etmeye çalışmaktır. Araştırmanın örneklemi T.C. Sağlık Bakanlığı, Hitit Üniversitesi Çorum Erol Olçok Eğitim ve Araştırma Hastanesi ile Çorum İlçe Diyaliz Ünitelerinde tedavi gören hastalardan tabakalı rastgele örnekleme yöntemiyle belirlenen 205 kişiden oluşmaktadır. Araştırmaya katılan hastaların % 54,1’i (111 kişi) erkek, % 45,9’u (94 kişi) da kadındır. Veriler demografik özellikleri belirlemek için hazırlanan kişisel bilgi formunun yanı sıra katılımcıların dindarlıklarını ve öznel iyi oluşlarını tespit etmek için Kula tarafından geliştirilen "Dindarlık Envanteri" ve Dost tarafından geliştirilen “Öznel İyi Oluş Ölçeği” aracılığıyla toplanmıştır. Verilerin istatistiksel analizi demografik değişkenler, dindarlık ve öznel iyi oluş arasında anlamlı farklılıklar ve ilişkiler göstermiştir. Ayrıca, katılımcıların dindarlık düzeyi ile öznel iyi oluş düzeyleri arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişkinin bulunduğu ve dindarlığın öznel iyi oluştaki varyansın % 31,9’unu açıkladığı saptanmıştır. Araştırma bulguları temel hipotez ve alt hipotezlerin istatistiksel olarak doğrulandığını ve dindarlığın öznel iyi oluşun anlamlı ve önemli bir yordayıcısı olduğunu göstermiştir.Özet: Tarih boyunca varoluşsal sorular ve bu sorulara aranan cevaplar insan için önemini korumuştur. İnsanoğlu hayatı, hayatın anlamını, ölümü, ölüm sonrasını hep merak etmiş ve bu merakını giderecek anlam sistemlerinin peşine düşmüştür. Çeşitli düşünürler, filozoflar hayatın sırlarına ilişkin görüşler ortaya koyarken; din, aşkın boyutu bir anlam kaynağı olarak bireye sunmuştur. Böylece birey, varoluşla ilgili pek çok sorusunun kesin cevabını dinde bulmuş ve bu kesinlik duygusu onun psikolojik iyi oluşuna olumlu katkı sağlamıştır. Ancak insan, yaşamın doğal akışı içerisinde ve bazen beklenmedik bir anda bir takım felaketler, hastalıklar ya da olumsuzluklarla da karşı karşıya kalabilmekte ve bu tür durumlar onu çaresiz bırakmaktadır. Çaresizlik, kişide yalnızlık hissi oluşturmakta ve bu da onun için anlamsızlık duygusunu tetikleyebilmektedir. Böylesi durumlarda birey, zaman zaman varoluşu sorgulayabilmektedir. Zorlukla mücadele eden bireyin iç dünyasında oluşan boşluk hissi ya da anlamsızlık duygusu onun öznel iyi oluşuna bir biçimde etki etmektedir. Bu pespektiften araştırmanın konusu, kronik böbrek yetmezliği gibi ciddi bir hastalıkla mücadele eden ve hemodiyaliz gibi zorlayıcı bir tedavi süreci yaşayan kişilerin dindarlık düzeylerinin öznel iyi oluşları üzerindeki etkisi olarak belirlenmiştir. Çalışmanın amacı bu hastaların dindarlık ve öznel iyi oluş düzeylerini belirlemektir. Araştırmanın örneklemi T.C. Sağlık Bakanlığı, Hitit Üniversitesi Çorum Erol Olçok Eğitim ve Araştırma Hastanesi ile Çorum İlçe Diyaliz Ünitelerinde tedavi gören hastalardan tabakalı rastgele örnekleme yöntemiyle belirlenen 205 kişiden oluşmaktadır. Araştırmanın temel hipotezi “Hemodiyaliz hastalarının dindarlık düzeyleri hastaların öznel iyi oluşları üzerinde anlamlı bir etkiye sahiptir.” şeklinde kurulmuştur. Diğer alt hipotezler aşağıdaki gibidir:1. Kadınların dindarlığı erkeklere kıyasla daha yüksek düzeydedir.2. Öznel mutluluk algısı ile katılımcıların dindarlık düzeyleri arasında anlamlı bir ilişki vardır. Dindarlık puanı yüksek olan kişilerin öznel mutluluk algı düzeyleri de yüksektir.3. Cinsiyet değişkenine göre; katılımcıların ÖİO düzeyleri arasında anlamlı bir fark bulunmamaktadır.4. Öznel dindarlık algısı ile katılımcıların ÖİO düzeyleri arasında anlamlı bir ilişki vardır. Buna göre; kişinin kendisini dindar görme düzeyleri arttıkça, ÖİO düzeyi de artmaktadır.5. Katılımcıların dindarlık puanları ile ÖİO puanları arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki vardır. 6. Dindarlık öznel iyi oluşun anlamlı bir yordayıcısıdır. Buna göre; dindarlık puanları arttıkça, ÖİO düzeyinin de artacağı öngörülmektedir. Araştırmanın verileri, araştırmacı tarafından hazırlanan Kişisel Bilgi Formu, Kula’nın Dindarlık Envanteri ve Dost’un Öznel İyi Oluş Ölçeği kullanılarak elde edilmiştir. Araştırma hastanelerde yapılmıştır. Gerekli yasal izinler ve hastaların onamları alındıktan sonra hastalar çalışma hakkında bilgilendirilmiş ve çalışma tamamen gönüllülük esasına göre yürütülmüştür. Anketler hastanelerde bazen hafta içinde bazen de cumartesi günlerinde hastalarla yüz yüze görüşmeler yoluyla bizzat araştırmacı tarafından uygulanmıştır. Hemodiyaliz ünitesi doktoru ile birlikte tedavisini ilçelerde alan hedef kitleye ulaşmak için ilçe hastaneleri ziyaret edilmiştir. İlişkisel tarama modeline uygun olan çalışmanın verileri SPSS 16.0 paket programı ile analiz edilmiştir. Dindarlık Envanteri ve Öznel İyi Oluş Ölçeğinden alınan puanların ortalaması (x̄) ve standart sapma değerleri (ss) bağımsız değişkenlere göre hesaplanarak tablolar oluşturulmuştur. İki bağımsız örneklem grubundan elde edilen iki ortalama arasındaki farkın anlamlılığı bağımsız örneklem için t-testi (independent samples t-test) ile belirlenmiştir. İkiden fazla örneklem grubunun ortalamaları arasında fark olup olmadığı ile ilgili hipotezleri test etmek için de tek yönlü Varayns analizi (ANOVA) kullanılmıştır. Ortalamalar arası anlamlı farklılıkların oluştuğu durumlarda ise “post-hoc” çoklu karşılaştırma testlerinden LSD testi ve Tamhane’s T2 testi kullanılmış ve bu şekilde farklılıkların yönü tespit edilmiştir. İki sürekli değişken olan dindarlık ve öznel iyi oluş arasındaki ilişkiyi tespit etmek için Pearson Momentler Çarpımı Korelâsyon Analizi tekniği kullanılmış, dindarlığın bağımlı değişken olan ÖİO üzerinde gözlenen değişimlerin ne kadarını açıkladığını belirlemek için de Basit Doğrusal Regresyon analizi yapılmıştır. Elde edilen istatistiklerin anlamlılığı 0.05 düzeyinde ve çift yönlü olarak sınanmış ve analiz değerleri araştırmanın amacına uygun bir biçimde sıralı olarak tablolar halinde sunulmuştur. Çalışmanın bulgularını şu şekilde özetlemek mümkündür:Örneklemin % 45,9’u (94 kişi) kadın, % 54,1’i (111 kişi) erkeklerden oluşmaktadır. Öznel değerlendirmelerine göre örneklemin toplamda % 55,6’sı kendisini mutlu ve çok mutlu olarak değerlendirmekte, % 79,5’i ise kendisini dindar ve çok dindar olarak tanımlamaktadır. Elde edilen bulgulardan hastalarda öznel dindarlık algısının öznel mutluluk algısına göre daha yüksek olduğu anlaşılmıştır.• Örneklem grubu yüksek bir dindarlık düzeyine sahiptir ( x̄ =4,3713).• Cinsiyet ile genel dindarlık arasında anlamlı bir farklılık bulunmaktadır (t=2,933; p=,004; p<0.05). Buna göre, kadınların puanları (x̄=4,4766) erkeklere göre daha yüksektir (x̄= 4,2822).• Katılımcıların öznel mutluluk algıları ile genel dindarlık puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir (F=3,458; p=,017, p<0.05). Farklılık; kendisini “mutlu” (x̄=4,4466) ve “çok mutlu” (x̄=4,5529) olarak değerlendiren grupla “biraz mutlu” (x̄=4,2644) olarak değerlendiren gruplar arasındadır.• Örneklem grubunun ortanın üzerinde bir ÖİO düzeyine ( x̄ =3,7673) sahip olduğu tespit edilmiştir.• Cinsiyet ile ÖİO arasında istatistiksel düzeyde anlamlı bir farklılık ortaya çıkmamıştır (t=1,230; p=,220; p>0.05). Ancak, kadın ve erkek katılımcıların ÖİO ortalamalarda farklılık olduğu gözlenmiştir. Analiz sonuçları kadınların ÖİO ortalamalarının (x̄=3,8309) erkeklere göre (x̄=3,7135) daha yüksek olduğunu göstermiştir.• Örneklemin öznel dindarlık algısı ile ÖİO düzeyi arasında anlamlı bir ilişki bulgulanmıştır (F=12,345; p=,000, p<0.05). Diğer bir anlatımla; katılımcıların kendilerini dindar görme düzeyi arttıkça, ÖİO düzeyleri de artmaktadır. Ayrıca “biraz dindar” (x̄=3,3439), “dindar” (x̄=3,7737) ve “çok dindar” (x̄=4,1363) gruplar ile ÖİO düzeyi arasında ileri düzeyde anlamlı bir ilişkinin olduğu bulunmuştur. Olguların ÖİO puan ortalamalarında da “hiç dindar değil” düzeyinden “çok dindar” düzeyine kadar düzenli bir artış söz konusudur.• Genel dindarlık ile genel ÖİO arasında pozitif yönde ve orta düzeyde anlamlı bir ilişki bulunmuştur (r=,565, p<0.01). • HD hastalarında toplam dindarlığın öznel iyi oluşun anlamlı bir yordayıcısı olup olmadığını belirlemek için yapılan regresyon analizi sonuçlarına göre; dindarlığın öznel iyi oluştaki varyansın % 31,9’unu açıkladığı tespit edilmiştir. Bu sonuç, HD hastalarının ÖİO’larının önemli belirleyicilerinden birisinin dindarlık özellikleri olduğunu göstermektedir. Dindarlık öznel iyi oluşun anlamlı ve önemli bir yordayıcısıdır ve dindarlığın artması HD hastalarının ÖİO düzeylerini doğrudan etkilemektedir. Ayrıca araştırma sonucunda temel hipotez ile alt hipotezler istatistiksel olarak doğrulanmıştır.
Keywords
