Baṣran Muʿtazilite Theology: Abū ʿAlī Muḥammad b. Khallād’s Kitāb al-uṣūl and its reception. A Critical Edition of the Ziyādāt Sharḥ al-uṣūl by the Zaydī Imām al-Nāṭiq bi-l- ḥaqq Abū Ṭālib Yaḥyā b. al-Ḥusayn b. Hārūn al-Buṭḥānī (d. 424/1033), Leiden: Brill, 2010.

Abstract

İncelenen kitap, Ebû Hâşim el-Cübbâî'nin önde gelen öğrencilerinden İbn Hallâd el-Basrî (ö. IV./X. yüzyılın ortaları ) tarafından yazılmış olan Kitâbü’l-Uṣûl ve onun şerhi olan Şerḥu’l-Uṣûl adlı eserdir. Bu eser, Sabine Schmidtke ve D. E. Sklare tarafından yürütülen Mu‘tazilite Manuscripts Project / Mu‘tezilî Elyazmaları Projesi'nin sonucunda ortaya çıkmış ve Camilla Adang, Wilferd Madelung ve Sabine Schmidtke tarafından tahkikli neşri yapılarak yayımlanmıştır. “Zeydî İmâm en-Nâtık bi'l-hakk Ebû Tâlib Yaḥyâ b. el-Hüseyin b. Hârûn el-Buṭḥânî'nin (ö. 424/1033) Ziyâdât Şerḥu'l-uṣûl'ünün Tahkikli Neşri” başlığını taşıyan çalışma, İbn Hallâd’ın Kitâbü’l-Uṣûl’ü ve onun tamamlanmamış şerhi olan Şerḥu’l-Uṣûl'den alıntılarla başlamaktadır. Ardından, İbn Hallâd'ın tamamlanmamış şerhine ek olarak yazılan çeşitli alıntılar gelmektedir ki bunlar da genelde Kādî Abdülcebbâr’ın Şerḥ’indedir. Daha sonra, Zeydi imam Nâtık-Bilhak’ın açıklamaları eklenmekte ve son olarak, öğrencisi ve eserin müstensihi Ebü’l-Ḳāsım Aḥmed b. Mehdî el-Hasan’ın açıklamalarıyla metin tamamlanmaktadır. Metinde usûl-ü hamse doğrudan tanımlanmamış olmasına rağmen, okuyucu bu ilerleyişin farkına varabilir. Tevhidle başlayan metin, adalet konularına geçiş yapar, ardından va‘d-vaîd kısmı gelir ve nihayetinde ecel, rızık, kaza ve kader gibi konularla son bulmaktadır.

Keywords

• mu‘tezile
• i̇bn hallâd el-basrî
• kitâbü’l-uṣûl
• şerḥu’l-uṣûl
• ziyâdât-şerḥu’l-uṣûl’
• nâtık-bilhak