تحلیل آماری ـ همدیدی امواج گرمایی بالای 40 درجة سلسیوس در غرب ایران

Abstract

امواج گرمایی تأثیرات گسترده ای بر فعالیت های مختلف انسانی دارند و زمانی که از شدت و فراوانی بالایی برخوردار شوند، می توانند معضلات عمده ای تولید نمایند. هدف از این تحقیق، بررسی دماهای بالای 40 درجۀ سلسیوس و شناسایی الگوهای همدید ایجادکنندۀ آن‌ها در غرب کشور به روش آماری- همدیدی است. به این منظور آمار دمای حداکثر روزانۀ شش ایستگاه سینوپتیک منطقۀ غرب کشور در یک دورة 32 ساله (2007-1976) جمع آوری و پس از بررسی های آماری، نقشه‌های همدید موج های گرمایی مربوطه تحلیل گردید. نقشه‌های همدید با استفاده از نرم افزار GrADS بر اساس داده‌های فشار سطح دریا، ارتفاع ژئوپتانسیلی تراز 500 هکتوپاسکال و مؤلفۀ نصف النهاری باد 200 هکتوپاسکالی تهیه شدند. بررسی‌های کمّی، تعداد 27 موج گرمایی را در طی دورۀ مورد مطالعه مشخص نمود. زمان معمول آغاز موج گرما در منطقه، اول مردادماه است. بیشترین امواج گرمایی در سال 1977 با فراوانی 4 موج، طولانی ترین موج در سال 1995 با تداوم 28 روز، و شدیدترین موج در سال 1998 با دمای میانگین 4/42 درجه رخ داده است. ایستگاه های خرم آباد و کرمانشاه بالاترین تعداد روزهای با دمای 40 درجه را در منطقه داشته اند. تعداد روزهای فوق گرم در ایستگاه های منطقه در دورۀ آماری به طور متوسط 06/2 روز افزایش یافته است. بر اساس نقشه‌های همدیدی، دو الگوی کلی برای ایجاد امواج گرمایی در منطقه تشخیص داده شد. الگوی اول (امواج نزدیک به حالت نرمال) که در آن پر ارتفاع آزور پر ارتفاع ثانویه‌ای بر روی عربستان ایجاد می‌کند و به دلیل اینکه در عرض های جنوبی تر ایجاد می شود، تأثیرات کمتری بر روی نیمۀ غربی ایران دارد. الگوی دوم (امواج شدیدتر) که پر ارتفاع جنب حاره‌ای آزور تا عرض های شمالی‌تر گسترش یافته و زبانۀ آن به-صورت کمربندی از شمال آفریقا تا روی ایران کشیده می‌شود (مانند موج گرمایی شدید سال 1998). در هر دو الگو، شکل‌گیری مراکز کم فشار حرارتی در سطح زمین در جنوب غرب ایران و مکش هوای گرم و خشک بیابان های عربستان به سمت منطقة مورد مطالعه، با رخداد امواج گرمایی همزمان بوده است.

Keywords

• موج گرمایی
• غرب ایران
• پر ارتفاع آزور
• پرفشار عربستان
• دمای حداکثر