آسیب شناسی رویکرد ایدئولوژیک به دین در احیاء تمدن اسلامی

Abstract

یکی از مهم‌ترین برنامه‌های کلان برای احیاء تمدن اسلامی و خروج جهان اسلام از وضعیت عقب‌ماندگی و انحطاط تمدنی، پروژه­ی «ایدئولوژیک کردن اسلام» بوده است. برنامه‌ای که اجمالا با رویکرد سیدجمال به اسلام و جهان اسلام، آغاز شده و به وسیله­ی شاگردان او پی‌گرفته شده است. در این رویکرد، اسلام مهم‌ترین ابزار پیشرفت جامعه عرب در صدر اسلام معرفی شده که توانسته است در مدت کوتاهی تمدن اسلامی را به وجود آورد. ابزاری که می‌توان با به­کارگیری مجدد آن، بار دیگر جهان اسلام را به اوج ترقی رساند. رویکردی که دو روشنفکر مشهور جهان اسلام، دکتر علی شریعتی در فضای شیعه و سید قطب در فضای اهل سنت، مشهورترین منادیان آن هستند. رویکردی جدید به دین و تفسیری جدید از قرآن که با تفسیر علمای سنتی در حوزه‌های علمیه شیعه و اهل سنت کاملا متفاوت است. با توجه به نفوذ گسترده این رویکرد در میان قشر دانشگاهی در فضای جهان اسلام، این رویکرد سبب اقبال بیشتر افراد جامعه به دین و علی­الخصوص بُعد تمدن­سازی آن شد؛ اما علی­رغم این نقطه­ی مثبت، این اندیشه‌ سبب شکل‌گیری گروه‌های سیاسی و جهادی، چون اخوان المسلمین، طالبان، القاعده، داعش و ... در فضای اهل سنت،‌ و گروه‌هایی چون سازمان مجاهدین خلق و فرقان و .. در فضای شیعه شده است. در این نوشتار سعی شده است که با تحلیل مبانی این دیدگاه، ظرفیت‌های تمدنی آن و خطرات ویرانگر این رویکرد به دین و علی ­الخصوص قرآن کریم بررسی شود.

Keywords

• ایدئولوژی
• آسیب‌شناسی
• سید جمال
• علی شریعتی
• سید قطب
• تکفیر
• تمدن اسلامی