Marife Dini Araştırmalar Dergisi (Jun 2022)
İmam Mâtürîdî’nin İsrâiliyat’a Yaklaşımı
Abstract
Bu çalışmada İsrâiliyat’ın çerçevesine dâhil edilebileceğini düşündüğümüz rivayetler hakkında Mâtürîdî’nin ne düşündüğü, söz konusu rivayetlere karşı tefsirinde nasıl bir yaklaşım sergilediği ele alınmaya çalışılmıştır. Son asırda Mâtürîdî hakkında birçok çalışma yapılmış olmasına rağmen yaptığımız araştırmalara göre onun İsrâiliyat hakkındaki yaklaşımını kuşatıcı şekilde ele alan, kategorize eden ve örneklendiren bir çalışma bulunmamaktadır. Bazı çalışmalarda Mâtürîdî’nin tefsirinde İsrâilî olduğu düşünülerek yer verilen rivayetler birkaç başlık altında tasnif edilmeye çalışılmışsa da bu tasnifin yeterli olduğunu söylemek kanaatimizce mümkün değildir. Bu çalışmalarda İsrâiliyat olarak aktarılan örnekler, görebildiğimiz kadarıyla Mâtürîdî’nin ya eleştirdiği ya sükût ettiği ya da doğru olup olmadığı bilinemez dediği rivayetlerden oluşmaktadır. Dolayısıyla İsrâiliyat çerçevesine dâhil edilebilecek bir rivayeti Mâtürîdî’nin ayetlerin anlaşılmasında yardımcı unsur olarak kullandığına dair bir örneğe söz konusu çalışmalarda yer verilmemiştir. Mâtürîdî hakkında yapılan bazı çalışmalarda onun İsrâiliyat hakkındaki düşüncesine kısmen değinilmiş olsa da özel olarak İsrâiliyat’ın konu edildiği, hassaten İsrâiliyat’ın tarihçesinin belirlenmeye çalışıldığı araştırmalarda Mâtürîdî’nin sürece dâhil edilmediği görülmektedir. Mâtürîdî geçmiş toplumlar, peygamberler hakkında sadece Kur’an’da yer alan bilgilere veya Hz. Peygamber’e aidiyeti kesin olan rivayetlere itibar edilmesi gerektiğini belirtir. Ona göre geçmiş ümmetlerle ilgili bu iki kaynaktan gelen bilgiler Hz. Peygamber’in peygamberliğini ispat etmektedir. Bu iki kaynak dışında nakledilen bilgilerin önceki ümmetlerin kitaplarında yer alan bilgilerle çelişmesi ise o dinlere mensup insanların Hz. Peygamber’in peygamberliğini kabul etmemesine neden olur. Dolayısıyla böyle olumsuz bir durumun ortaya çıkmaması için ayetlerin izahında bu tarz rivayetlerden kaçınmak gerekir. İsrâiliyat kavramını kullanmasa da bu tarz ifadelerinden dolayı Mâtürîdî’nin İsrâiliyat hakkında değerlendirmeler yaptığı, teorik olarak İsrâiliyat’a karşı çıktığı söylenebilir. Mâtürîdî’nin bu konuda Mu‘tezilî âlim Ebu Bekir el-Esam’a yapmış olduğu bazı atıflar da, onun İsrâiliyat hakkındaki yaklaşımının oluşmasında Esam’ın etkisinin olabileceğini akla getirmektedir. Bu çalışma, Mâtürîdî’nin Te’vîlâtü’l-Kur’ân adlı eserinde yukarıda teorik olarak çerçevesi anlatılmaya çalışılan yaklaşım tarzı ile kıssaların anlatıldığı ayetlerin izahında yer verdiği, İsrâiliyat kaynaklı olabileceğini düşündüğümüz rivayetler üzerinden gerçekleştirilmiştir. Çalışmada Mâtürîdî’nin İsrâiliyat’a yer verip vermemesi hakkında doğru-yanlış, iyi-kötü şeklinde bir yargıya varmaktan ziyade, Te’vîlât özelinde iç tutarlılığın olup olmadığı üzerinde değerlendirmelerde bulunulmuştur. Mâtürîdî’nin tefsirinde yer verdiği İsrâilî olabileceğini düşündüğümüz rivayetler beş başlık altında kategorize edilmeye çalışılmıştır. Böylelikle de onun pratik anlamda İsrâiliyat’a yaklaşımı tespit edilmeye çalışılmıştır. İlk başlık altında Mâtürîdî’nin ayetin izahında istifade ettiği düşünülen örnekler yer verilmiştir. Söz konusu örnekler kanaatimizce çok fazla olmasa da Mâtürîdî’nin, tefsirinde ayetlerin izahında istifade etmek amacıyla İsrâiliyat’a yer verdiğini göstermektedir. Dolayısıyla bu örnekler Mâtürîdî’nin İsrâiliyat’ı tamamen reddetmediğini göstermektedir. Aynı zamanda bu örneklerin varlığı İsrâiliyat konusunda Te’vîlât’ta teorinin pratiğe tam manasıyla mutabık olmadığını göstermektedir. Te’vilât’taki bu durumu kanaatimizce Mâtürîdî’nin tefsir-te’vil teorisiyle izah etmekte de mümkün gözükmemektedir. İkinci başlık altında ise Mâtürîdî’nin naklettikten sonra hiçbir değerlendirmede bulunmadığı rivayetlere yer verilmiştir. Bu örnekler onun söz konusu rivayetleri tamamen benimsediği anlamına gelmese de sükût etmesi zımnen de olsa ayetlerin bu rivayetler çerçevesinde anlaşılmasının mahzurlu olmayacağını ima ettiği anlamına gelmektedir. Nakletmeden bilmeye gerek yok dediği ve eleştirdiği rivayetlere yer verilen üçüncü ve dördüncü başlıklar altında ele alınan örnekler onun bu rivayetleri tasvib etmediğini göstermektedir.
Keywords
