بررسی تغییرات کاربری اراضی با تأکید بر پوشش جنگلی و اثرات آن بر فرسایش خاک با استفاده از طبقه‌بندی شی‌گرا و تکنیک چندمعیارۀ مارکوس مطالعۀ موردی: حوضۀ آبریز قلعه‌رودخان فومن

Abstract

هدف این تحقیق آشکارسازی تغییرات کاربری و تخریب پوشش جنگلی و اثرات آن بر فرسایش خاک، در حوضۀ آبریز قلعه‌رودخان می‌باشد. بدین منظور ابتدا تغییر کاربری‌های صورت گرفته بین سال‌های 1371 تا 1402 با استفاده از تصاویر لندست و تکنیک طبقه‌بندی شی‌گرا استخراج شد و به کلاس‌های (کشاورزی، جنگل، مرتع، عوارض آبی و مسکونی) طبقه‌بندی شدند. در مرحله بعد، با شناسایی عوامل مؤثر در فرسایش منطقه و تهیۀ لایه‌های اطّلاعاتی هر معیار در GIS، استانداردسازی لایه‌ها با استفاده از تابع عضویت فازی، وزن‌دهی معیارها با استفاده از روش کرتیک و مدل‌سازی نهایی با استفاده از روش تحلیل چند‌معیارۀ مارکوس انجام شد. بررسی تغییرات کاربری حوضه نشان می‌دهد که پوشش جنگلی در سال 1371، با وسعت 17/222 کیلومترمربع ، بیشترین مساحت را در بین کاربری‌ها داشته که در سال 1402 وسعت آن به 03/205 کیلومترمربع کاهش یافته است. همچنین با نظر به نتایج حاصله؛ کاربری‌ مسکونی با افزایش 17/27 کیلومترمربعی، بیشترین تغییر را در طول بازۀ زمانی 30 سالۀ مورد مطالعه داشته است. با توجه به نقشة پهنه‌‌بندی فرسایش نیز به ترتیب؛ مساحت طبقۀ با پتانسیل فرسایش بسیار زیاد و زیاد از 04/18 و 05/31 درصد در سال 1371 به 52/22 و 34/32 درصد در سال 1402، افزایش پیدا کرده است. با توجه به نتایج به دست آمده می‌توان، کاهش پوشش جنگلی و تبدیل آن به مناطق مسکونی، اراضی کشاورزی و مراتع، همچنین؛ تبدیل اراضی کشاورزی به مناطق مسکونی و افزایش کاربری مسکونی و زراعی در حریم و بستر رودخانه‌ها، را مهّم‌ترین عوامل دخیل در افزایش پتانسیل فرسایش خاک حوضه، دانست.

Keywords

• فرسایش خاک؛ تغییرات کاربری؛ تحلیل چندمعیاره؛ سنجش از دور؛ قلعه‌رودخان
• شمال ایران