ظرفیت‌سنجی میزان خطرپذیری سکونتگاه‌های حوضۀ آبریز تهلابِ سیستان و بلوچستان از سیلاب‌های اتفاقی

Abstract

سیل یکی از پدیده­های مخرب طبیعی است که فعالیت­های انسانی و سکونتگاه­های بشری را به­­شدت تحت تأثیر قرارداده است. پژوهش حاضر با هدفِ شناسایی سکونتگاه­های مستعد خطرپذیری سیلاب-های اتفاقی حوضۀ آبریزِ خشکِ تهلاب در استان سیستان و بلوچستان انجام گرفته است. روش تحقیق توصیفی-تحلیل و از نظر هدف، کاربردی است. داده­ها با استفاده از 12 شاخص ظرفیت­سنجی میزان خطرپذیری سکونتگاه­ها شامل: جاده، آبادی، خاک، شیب، ارتفاع، بارش، پوشش گیاهی، زمین‌شناسی، کاربری اراضی، آبراهه اصلی، آبراهه فرعی و تراکم زهکشی حوضه جمع­آوری گردیدند. در ادامه با استفاده از نظر کارشناسان خبره اصلاح و در 3 مرحله مورد تحلیل قرار گرفتند. ابتدا میزان اهمیت داده­ها با استفاده از روش ANP، در محیط نرم‌افزار Super Decision v2از عدد 1 تا 9 ارزش­گذاری شد. در گام دوم در محیط Arc GIS 10.7 و بر اساس میزان اهمیت، هر لایه به 4 طبقه پرخطر، کم­خطر، خطر متوسط و بدون خطر طبقه­بندی شد. درگام سوم، با استفاده از ابزار همپوشانی وزنی، نقشۀ پهنه­بندی خطر سیلاب حوضۀ آبریز تهلاب تهیه گردید. نتایج نشان داد که از میان 12 لایۀ­ فوق، آبراهۀ ­اصلی، شیب، کاربری اراضی و بارش بیشترین نقش را در تعیین پتانسیل خطر سیل­خیزی محدوده تحقیق دارند. بر اساس یافته­های پژوهش در مناطق خطرپذیر، 24 سکونتگاه از مجموع 68 سکونتگاه، در محدوده پتانسیل خطر زیاد تا خطر بسیار زیاد سیلاب واقع گردیده­اند؛ به­کارگیری روش­های سازه­ای (برنامۀ تأمین زمان ماند آب) و غیرسازه­ای (سیستم­ اعلام هشدار برمبنای مدل­های پیش­بینی سیلاب) به‌منظور کاهش خطر سیلاب در این سکونتگاه­ها امری ضروری است.

Keywords

• تحلیل شبکه‌ای
• gis
• سیلاب اتفاقی
• حوضه آبریز تهلاب