TSBS Bildiriler Dergisi (Aug 2022)
Türkiye’de Eleştirel Söylem Analizi Çalışmaları: İmkânlar, Esaslar ve Kısıtlılıklar
Abstract
Bu çalışmanın temel konusu Türkçe dilinde kaleme alınmış eleştirel söylem analizi eserlerine dair detaylı bir literatür taraması analizidir. Eleştirel söylem analizi kendine has bir disiplin olarak sosyal bilimlerde önemli bir araştırma aracı rolüne sahiptir. 1980’li yılların sonlarında ortaya çıkan ve ülkemizde görece yeni sayılabilecek bir araştırma yöntemi olan eleştirel söylem analizi çalışmaları temel olarak üç farklı akademisyenin ekolleri etrafında gelişmiştir. Bu alanda önde gelen isimlerden biri Teun A. van Dijk’tır (d. 1943). Sosyo-bilişsel yaklaşımın kurucusu olan van Dijk siyasi ve medya söylemlerinin incelemelerinde başvurulan önemli isimlerdendir. Bir diğer isim Norman Fairclough’tır (d.1941). Fairclough’a ait olan 3Boyutlu Eleştirel Söylem analizi metodu da söylem çalışmalarında önemli bir yere sahiptir. Eleştirel söylem analizi çalışmaları alanında bir diğer kritik isim Ruth Wodak (d. 1950) olarak bilinmektedir. Tarihi Söylem Analizi yönteminin kurucusu olan Wodak, bu yöntemi ilk olarak 1986’da yapılan Avusturya cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Waldheim’ın seçim programlarındaki önyargılı anti-Semitik dili ve imgelemi analiz etmek için geliştirmiştir. Wodak’ın geliştirdiği yöntem, o günlerden bu döneme dek, tarihi boyutu önemli olan birçok vakanın söylem analizinde yararlı olmuştur. Bu çalışma, adı geçen söylem bilimcilerin yaklaşımlarını açıklamayı ve eleştirel söylem analizi ve derlem analizinin, siyasi metinler ve medya metinleri araştırmalarındaki örneklerini Türk akademisi özelinde derlemeyi hedeflemektedir. Nitel araştırma yöntemi kapsamında yapılan bu çalışmanın sonucunda Türk yazınında yer alan eleştirel söylem analizi araştırmalarının temel özellikleri, imkânları ve kısıtlılıklarına dair önemli bilgilere ulaşılmıştır. Ulaşılan bilgilerin bir kısmı şöyle özetlenebilir: Yüksek Öğretim Kurulu’nun çevrimiçi veri tabanında 2003 yılından günümüze dek yayımlanmış eleştirel söylem analizi çalışmalarının toplamda 54 adet yükseklisans ve doktora tezini kapsadığı saptanmıştır. Bu tezlerin içinde Türkçe dilinde hazırlanan tez sayısı 23’tür. 2003 yılından günümüze yapılan Türkçe araştırmaların sayısının ise Google Akademik taraması sonucunda 90’dan fazla olduğu bilgisine ulaşılmıştır. Bu çalışmaların içinde en fazla atıf alan araştırma 2008 yılında yayımlanan “Söylem Analizi” başlıklı makaledir. Türkçe dilinde hazırlanmış eleştirel söylem analizi çalışmalarının önemli bir bölümünün temel kısıtlılığı, bu disiplini geliştiren yukarıda bahsi geçen uzmanların eserlerinin çevirilerinden faydalanılmasıdır, bu da yönteme dair ulaşılan kaynakları kısıtlı hale getirmektedir zira her temel eser Türkçeye tercüme edilmemiştir. Elde edilen bulgular ışığında, disiplinin Türkçe eserler özelinde nasıl daha iyi hale getirileceği konusu bu çalışmanın önemini göstermektedir.
Keywords
