Van İlahiyat Dergisi (Jun 2024)
Mâlikîlerde Hadis Şerh Metodolojisi (Ebü’l-Mutarrif El-Kanâziî ve Tefsîru’l-Muvattâ Adlı Eseri Özelinde)
Abstract
İslam dininin ikinci kaynağı olması hasebiyle sünnet Müslümanların üzerinde hassasiyetle durdukları bir konudur. Hz. Peygamber’in ahirete irtihalinden sonra gerek sahabe nesli gerekse tâbiûn ve Tebeu’t-tâbiîn nesli sünnetin doğru anlamlandırılması ve yorumlanması için olağanüstü gayretler sarf etmişlerdir. Esasen hadis bilim dalı temel İslam bilimlerinin her alanında ortak payda olduğu için bütün ulema hadisin nakli, rivayet ediliş şekli, nakledenlerin rivayete ehil olup olmaması, hadiste geçen bilinmeyen kelimelerin açıklanması vs. durumları izah etmeye çalışmışlardır. Bu faaliyete Hz. Peygamber döneminde de rastlamak mümkün olsa da zamanla özellikle üçüncü asırdan sonra yarı sistematik bir şekilde devam edilmiştir. Hicri dördüncü asırdan sonra ise hadis şerh işlemi tamamen sistematik bir hüviyete bürünmüş ve hadis şerh ilmi, hadis anabilim dalının alt bilim dalı haline gelmiştir. İslam aleminde başlayan ve zamanla bir gelenek haline gelen şerh yazma işlemi Müslüman topluma egemenliğini kuran kitaplar etrafında yoğunlaşmıştır. Bu çerçevede ilerleyen zaman dilimlerinde şerh literatürüne ciddi katkılar sağlanmış ve muazzam bir şerh literatürü oluşmuştur. Ancak hadis şerh literatürünün teşekkülünde şerh eden kişinin mezhep aidiyeti, şerh muhtevalarının belirlenmesinde en etkili olan unsurlardan biri olmuştur. Bu bağlamda hadis şerh literatürünün tekamülünde İmam Mâlik’in Muvattâ adlı eseri ile Kütüb-i Sitte başı çekmiştir. Özellikle İmam Mâlik’in Muvattâ’ı hadis ilmine aşırı ilgi duyan Endülüs ulemasının da dikkatlerini çekmiştir. Bu çerçevede hadis eğitim ve öğretimi için Doğu İslam ülkelerinden biri olan Medine’ye ilmî seyahatler düzenlemişlerdir. Bu seyahatler neticesinde Endülüs halkı tarafından Mâlikî mezhebi benimsenmiş, böylece İmam Mâlik’in Muvattâ adlı eseri başucu kitabı haline gelmiştir. Endülüs’te adı geçen eser üzerine hicri III. asırdan başlayarak hemen hemen her asırda ciddi şerhler yazılmıştır. Bu şerhlerden biri de araştırmamıza konu olan Ebu’l Mutarrif el-Kanâziî’nin Tefsîru’l-Muvattâ adlı eseridir. Eser hakkında yapılan herhangi müstakil bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Bu gerekçe ile çalışma Endülüs hadis şerhçiliği hakkında bilgi edinme açısından ehemmiyet arz etmektedir. Keza bu çalışma Mâlikîlerin hadis şerhçiliği ve hadis usulcülüğünü anlamaya yönelik olan daha geniş çalışmalara kaynak telif olacaktır.
Keywords
