بررسی اثر تنش شوری و ریزسازواره‌های خاکزی بر میزان جذب عناصر معدنی گیاه دارویی اسفرزه (Plantago ovata Forsk.)

Abstract

چکیدهسابقه و هدفاسفرزه (Plantago ovata Forsk) در فلور ایران پراکنش طبیعی دارد و پرداختن به زراعت آن از اولویت اقتصادی برخوردار است. شوری یکی از ویژگی‌های طبیعی اکوسیستم‌ها در مناطق خشک و نیمه خشک است. در تنش شوری، بالا بودن نسبت K+/Na+ در بافت‌های گیاهی به عنوان یکی از سازوکارهای فیزیولوژیکی مهم در ایجاد تحمل به شوری در بعضی گونه‌های گیاهی مورد توجه قرار گرفته است. مطالعات نشان داده قارچ‌های میکوریزا آربوسکولار و باکتری‌های حل کننده فسفات معدنی موجب افزایش نسبت K+/Na+ در گیاه شده و از اثرات منفی یون Na+ جلوگیری می‌کنند. این ریزسازواره‌های خاکزی نقش موثری در افزایش دسترسی و جذب عناصر ضروری رشد داشته و در نهایت تولید گیاه را افزایش می‌دهند. مواد و روش‌هابه‌منظور بررسی اثر تنش شوری و ریزسازواره‌های خاکزی بر تجمع عناصر معدنی در گیاه دارویی اسفرزه آزمایشی در سال 1393 به-صورت فاکتوریل سه عاملی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه بیرجند انجام گرفت. عامل اول سه سطح شوری شامل 5/2، 5 و 10 دسی زیمنس بر متر (از منبع کلرید و سولفات سدیم، کلسیم و منیزیم)، عامل دوم قارچ میکوریزا آربوسکولار شامل عدم کاربرد قارچ و گونه‌های Funneliformis mosseae، Rhizophagus intraradices و Glomus fasciculatum و عامل سوم باکتری حل کننده فسفات معدنی شامل دو سطح عدم کاربرد و کاربرد باکتری Pseudomonas fluorescens بود که در آزمایشگاه بیولوژی خاک دانشگاه تهران تهیه شد. در مرحله رسیدگی فیزیولوژیکی گیاهان از گلدان خارج و نمونه‌ها خشک شدند. سپس وزن خشک هر نمونه اندازه‌گیری شد. به منظور اندازه‌گیری عناصر از روش سوزاندن خشک و ترکیب با اسید کلریدریک استفاده شد و در ادامه غلظت عناصر معدنی در اندام هوایی گیاه اندازه‌گیری شد.یافته‌هانتایج نشان داد افزایش شوری موجب کاهش جذب عناصر فسفر، نیتروژن و پتاسیم و افزایش جذب سدیم و نسبت سدیم/پتاسیم گیاه شد و وزن خشک ساقه گیاه را کاهش داد. کاربرد میکروارگانیسم‌های مفید خاکزی در شرایط تنش شوری علاوه بر افزایش جذب عناصر پر مصرف ضروری گیاه موجب کاهش جذب یون سدیم و نسبت سدیم/پتاسیم گیاه گردید و وزن خشک ساقه را افزایش داد. بررسی نتایج نشان داد بیشترین درصد فسفر در اندام هوایی اسفرزه به‌میزان 21/7 درصد در ترکیب تیماری 5/2 دسی زیمنس بر متر + کاربرد قارچ Rhizophagus intraradices + کاربرد باکتری Pseudomonas fluorescens حاصل شد. بالاترین درصد نیتروژن در ترکیب تیماری شوری 5/2 دسی زیمنس بر متر + قارچ میکوریزا آربوسکولارRhizophagus intraradices به‌میزان 28/2 درصد به دست آمد و حداکثر میزان پتاسیم در ترکیب تیماری شوری 5/2 دسی زیمنس بر متر + قارچ میکوریزا آربوسکولارFunneliformis mosseae به‌میزان 7/48 میلی گرم بر گرم وزن خشک حاصل گردید. کمترین میزان سدیم و نسبت یون سدیم/پتاسیم در اندام هوایی اسفرزه به‌ترتیب به‌میزان 1/3 میلی‌گرم بر گرم وزن خشک و 06/0 در ترکیب تیماری 5/2 دسی زیمنس بر متر و کاربرد قارچ‌های میکوریزا آربوسکولار Rhizophagus intraradices به دست آمد. همچنین بیشترین وزن خشک ساقه در ترکیب تیماری 5/2 دسی زیمنس بر متر +Rhizophagus intraradices + عدم مصرف باکتری به‌میزان 9/3 گرم حاصل گردید. البته این میزان تفاوت آماری معنی‌داری با ترکیب تیماری که در آن باکتری حل کننده فسفات معدنی Pseudomonas fluorescens به کار رفته بود نداشت. نتیجه‌گیریدر مجموع نتایج نشان داد کاربرد میکروارگانیسم‌های خاکزی می‌تواند با افزایش جذب عناصر پر مصرف و کاهش جذب عنصر سدیم بخشی از اثرات منفی تنش شوری را جبران نماید. کاربرد همزمان باکتری Pseudomonas fluorescens و قارچ Rhizophagus intraradices می‌تواند بهترین کارایی را در جذب عناصر در شرایط تنش شوری از خود نشان دهد و موجب افزایش میزان تولید گیاه دارویی اسفرزه گردد.کلمات کلیدی: قارچ میکوریزا آربوسکولار، باکتری حل کننده فسفات معدنی، عناصر پر مصرف، شورورزی.

Keywords

• قارچ میکوریزا آربوسکولار
• باکتری حل کننده فسفات معدنی
• عناصر پر مصرف
• شورورزی