مطالعات اقتصاد سیاسی بین‌الملل (Aug 2023)
بررسی سیاست‌های زراعی حاکمان مسلمان در قرن اول هجری
Abstract
در پژوهش حاضر که به روش تاریخی انجام گرفته، تلاش شده تا ضمن بررسی مختصری از وضعیت کشاورزی در عربستان پیش از اسلام، تأثیر بعثت پیامبر (ص) و سیاست‌گذاری حاکمان مسلمان بر مسئلة زراعت در صدر اسلام بررسی شود. هدف نوشتار پیش رو، بررسی مسئلة زراعت به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های مهم اقتصادی در صدر اسلام و تأثیر تحولات عرصة حکمرانی بر توسعه یا رکود آن است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که فقدان یک حکومت متمرکز در عربستان پیش از اسلام باعث شده بود تا سیاست‌گذاری روشنی در این بخش وجود نداشته باشد. بهدنبال ظهور اسلام، پیامبر (ص) کوشید تا ضمن اصلاح روش‌های کشاورزی، آن را تحت یک نظام اقتصادی منسجم درآورد. هرچند راهبرد نوین پیامبر (ص) زمینه حضور مسلمانان را در فعالیت‌های اقتصاد زراعی مهیا کرد، اما این راهبرد در عصر خلفای راشدین دچار رکود شد. در این دوره نگرانی از کاهش مجاهدان در سرحدات اسلامی، باعث تشویق اعراب مسلمان به حضور در دار الهجره‌ها و شرکت در جهاد گردید. این امر را می‌توان یکی از موانع عمده در مسیر استمرار سیاست‌های زراعی عصر نبوی دانست؛ اما با به قدرت رسیدن امویان، یک‌بار دیگر سیاست‌های زراعی دستخوش تغییر شد. خلفای اموی، به امر کشاورزی اهمیت دادند و به آن رونق بخشیدند. در این زمان، هم‌نشینی و مجاورت اعراب مسلمان با ساکنان کشورهای فتح‌شده در کنار کاهش اهمیت اقتصادی دیوان و سیاست سخت‌گیرانه دولت بنی‌امیه برای گنجاندن نام افراد در آن، نقش مهمی در رونق کشاورزی و توجه به امر زراعت داشت که نتیجه آن توسعه بخش کشاورزی و شکل‌گیری روستاهای جامع بود.
Keywords
