بررسی کارایی مصرف نیتروژن و عملکرد گندم تحت تأثیر مدیریت کاربرد کود و تناوب زراعی

Abstract

سابقه و هدف: تناوب زراعی یک توالی سالیانه محصولات است که در همان زمین رشد می‌کنند. تناوب خوب محصول، یک جایگزینی منظم از طبقات مختلف محصولات کشاورزی است. تناوب زراعی باید به گونه ای انجام شود که بتوان بازده زیادی را به‌دست آورد و مزرعه را با کم‌ترین هزینه آماده نمود و خاک را حاصلخیز کرد. گیاهان زراعی خانواده حبوبات در تناوب زراعی می-توانند به دلیل افزایش نیتروژن در دسترس خاک و سایر مزایای زراعی بهره‌وری محصولات زراعی بعدی را بهبود ببخشند. با این حال، میزان این اثر با شرایط محیطی‌، شیوه‌های مدیریت کشاورزی و گونه‌های حبوبات متفاوت است. همچنین، حبوبات می‌توانند با تقویت تشکیل و تثبیت خاک‌دانه‌های خاک از کربن آلی خاک در برابر معدنی شدن محافظت کنند. لذا، به منظور بررسی کارایی مصرف نیتروژن، رشد و عملکرد گندم تحت تأثیر مدیریت کود و پیش کاشت با گیاهان زراعی این آزمایش انجام شد.مواد و روش‌ها: آزمایشی دوساله طی سال‌های زراعی 92-1391 و 93-1392 به‌صورت فاکتوریل و بر پایه طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 3 تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا همدان اجرا شد. فاکتور اول تناوب در دو سطح نخود و ذرت (علوفه‌ای) و فاکتور دوم سطوح مختلف کود اوره در 6 سطح (0، 40، 80، 120، 160 و 200 کیلوگرم در هکتار) بود. عملیات برداشت محصول در تیر 1392 و 1393 انجام شد. تجزیه واریانس داده‌ها توسط نرم‌افزار آماری SAS نسخه 2/9 صورت گرفت.یافته‌ها: نتایج آزمایش نشان داد که تقریبا تمام صفات مورد ارزیابی گندم تحت تأثیر تیمارهای تناوب و کاربرد کود نیتروژن قرار گرفتند. اما، هیچ‌کدام از صفات گندم تحت تأثیر اثر متقابل تناوب × کود نیتروژن قرار نگرفتند. بیش‌ترین میزان عملکرد بیولوژیک (1486 گرم در متر مربع)، عملکرد دانه (675 گرم در متر مربع) و درصد پروتیین دانه (70/13 درصد) در تناوب نخود مشاهده شدند. تناوب در مقایسه با ذرت صفات عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه و درصد پروتیین دانه گندم را به ترتیب حدود 17، 21 و 18 درصد بهبود بخشید. طبیعی است که با توجه به بهبود شرایط فیزیکوشیمیایی خاک بعد از کشت حبوباتی مثل نخود ویژگی‌های رشدی و عملکرد گیاه بعدی (در اینجا گندم) بهتر شود. در بین سطوح کود، کم‌ترین میزان عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه و نیز درصد پروتیین گندم در عدم مصرف اوره به‌دست آمد (به‌ترتیب حدود 1102 و 417 گرم در متر مربع و 06/11 درصد). همچنین، بیش‌ترین میزان عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه و نیز درصد پروتیین در مصرف 200 کیلوگرم در هکتار اوره به‌دست آمد (به‌ترتیب حدود 1544 و 775 گرم در متر مربع و 24/13 درصد)، اما مقادیر به‌دست آمده در این تیمار با تیمار مصرف 160 کیلوگرم در هکتار اوره اختلاف معنی‌داری نداشت. یکی از شناخته شده‌ترین اثرات کودهای نیتروژنه، بهبود صفات رشدی و عملکرد محصولات است. بالاترین کارایی مصرف نیتروژن نیز، در پیش کاشت نخود و کم‌ترین سطح مصرف کود مشاهده شد. در این مطالعه صفات رشد و عملکرد گندم از قبیل ارتفاع بوته، شاخص کلروفیل، اجزای عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و دانه، شاخص برداشت و درصد پروتیین دانه به دلیل کاربرد اوره افزایش یافت. نتیجه‌گیری: به نظر می‌رسد در زراعت گندم برای کاهش مصرف کودهای نیتروژنه و کمک به سلامت محیط زیست استفاده از پیش کاشت حبوبات مثل نخود راه حل مناسبی باشد. همچنین، توجه به سطوح کودی بهینه و عدم مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی به پایداری کشاورزی کمک شایانی خواهد نمود.

Keywords

• پیش کاشت
• تناوب
• غلات
• کود اوره
• گندم