Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi (Dec 2024)
RUM ERENLERİ HACI BEKTAŞ VELÎ’YE NE AD VERDİLER? -HACI BEKTAŞ VELİ VELÂYETNÂME’SİNDE GEÇEN AKTARMAÇ KELİMESİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA
Abstract
Hacı Bektaş Velî’nin ailesi, nesebi, doğumu, keşif ve kerametlerine dair en geniş kapsamlıeser yazma eser kayıtlarında Velâyetnâme-i Hacı Bektaş-ı Velî ve Menâkıbnâme-i Hacı Bektaş-ıVelî isimleri ile yer almaktadır. Bektaşî tarikatının kurucu lideri olan Hacı Bektaş Velî’ninnesebi, özellikle peygamber ailesine mensup bir seyyid olarak tanıtılması, Ahmet Yesevî’ninvazifelendirmesi ile Rum topraklarına kutup makamında mürşit olarak gitmesi, Rum erenlerinebirçok kerametler göstermesi gibi konuları ihtiva eden Velâyetnâme metni, halk kitlelerinezdinde Hacı Bektaş Velî’nin karizmatik şahsiyetinin daha da önem kazanması ve insanlarıntarikata olan bağlılığının artmasında hiç şüphesiz çok etkin bir rol oynamıştır. 15. yüzyıl sonlarıile 16. yüzyıl başlarında kaleme alınan eserin müellifi hakkında ihtilaflar olsa da genel kanıFirdevsî-i Rûmî olduğu yönündedir. Hem Velâyetnâmelerde hem de Hacı Bektaş Velî ile ilgilidiğer bazı eserlerde Hacı Bektaş Velî için “Kutbu’l-aktâb, Sultânu’l-evliyâ, Burhânu’l-asfiyâ,Envâru’l-yakîn, küşâde-i bâb-ı hikmet, ser-çeşme-i nûr-ı dîn, Kutb-ı Rabbânî, Sultânu’lârifîn”gibi bazı adlandırmalar / lakaplar verilmiştir. Bu lakapların hepsi Arapça terkiplerdenoluşmaktadır. Bunlardan başka Hacı Bektaş Veli’nin Rum erenlerine keramet gösterip onlarıkendisine bağlaması üzerine Rum erenleri, Hacı Bektaş Velî’ye Türkçe bir kelime olan Aktarmaçismini vermişlerdir. Bu çalışmada Hacı Bektaş Velî Velâyetnâmesinin bazı nüshalarında geçenAktarmaç kelimesi üzerinde durulacaktır. İncelenen on sekiz nüshanın dokuzunda kelime,Aḫtarmac / Aḫtarmacı / Aḳtarmac / Oḫtarmac biçiminde tespit edilmiştir. Kelimenin nüshalaragöre varyantlaştığı görülmüştür. Kelimenin fiili olan aḫtar- / aḳtar- biçimleri tarihi dilmetinlerinde semantik açıdan karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Söz konusu fiilin Velâyetnâmenüshalarında ‘gönlünü döndürmek, kendine bağlamak’ gibi anlamlara geldiği, Velâyetnâme’debu fiilin tasavvufî bir terim olarak kullanıldığı düşünülmektedir. Aḫtar- / aḳtar- fiilinden -macekiyle türetilen Aḫtarmac / Aḫtarmacı / Aḳtarmac / Oḫtarmac kelimesinin ‘yola döndüren,kendine bağlayan, manevi rehber’ gibi tasavvufi anlamlarına işaret edilmiştir. Bu çalışmadaAktarmaç kelimesi, Arapça ‘mürşit’ kelimesinin Türkçe karşılığı olarak teklif edilmiştir
Keywords
