Azerbaycan'da Baba Samit Tekkesi ve Safevî-Bektaşi İlişkileri Bağlamında Diğer Bektaşiler

Abstract

İsmail Safevî önderliğinde Azerbaycan Safevî Devleti’nin kurulması ile sonuçlandı. Kurulan bu devlet mezhep olarak Şiîliği seçti. Safevî tarikat yapısı Şiî itikadi ile yer değiştirmiş oldu. Devletin kurulmasında önemli rol üstlenmiş Alevi ve Bektaşi Türkman aşiretleri yeni kurulan Kızılbaş Devleti’nin aslı unsurları oldular. Bu dönem kendisini Hacı Bektaş’ın oğlu adlandıran Baba Samit dervişleri irşad görevinin önderleri olarak Azerbaycan’ın bazı bölgelerinde tekkeler açtılar. Dede Muhammed adlı bir Bektaşi liderinin kendi dervişlerinden Dede Hasan’ı bir mektupla ve bazı küçük hediyelerle Tebriz’e Şah İsmail’in yanına gönmesi Safevî-Bektaşi ilişkilerinin derinleşmesine neden oldu. Bu ise Anadolu Bektaşilerinin Safevî Devleti’ni kendi devletleri gibi görmeleriyle alakalıdır. Bektaşi tarikat üyelerinin Azerbaycan’ın önce Aran denilen bölgesinde, daha sonra da Şirvan’da tekke kurduklarını, hatta Nahçıvan Bektaşilerinin Bektaşi soyadlarını 16. yüzyıldan bu yana korumakta olduklarını ve zaviye kurduklarını, halkı irşad ettiklerini, Safevîye’nin devlet kurmak ideolojisinin yayıcıları, tebligatçıları olduğunu hem sözlü kaynaklardan hem de kısıtlı yazılı kaynaklardan öğreniyoruz. Sözlü ve yazılı kaynaklarda Şah İsmail Hatai zamanında hatta onun yakınlarından olan bazı Kızılbaşların Bektaşi olduğunu da öğrenmek mümkündür. Nitekim Şah İsmail Hatai’nin saray hekimi ve tarihçisi olan Dosteli Türki’nin bir Bektaşi müridi olduğu muhtemelen mümkündür. Bu yazıda Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan (1453-1478) zamanında Alevi ve Bektaşi düşüncesinin Azerbaycan’da yayılmasının Şeyh Cüneyd’in, Anadolu’dan getirdiği Kızılbaş zümreleri sayesinde vuku bulduğu ve Baba Samit dervişlerinin Aran, Karabağ ve Şirvan’da faaliyet gösterdikleri açıklanmıştır. Anahtar Kelimeler: Şiî İtikadı, Kızılbaşlık, Safevîler, Safevî-Bektaşi İlişkileri, Bektaşiler, Baba Samit Tekkesi.