تاثیر شرایط متفاوت آبی بر میزان وارثت‌پذیری و برخی خصوصیات فیزیولوژیک ژنوتیپ‌های گندم.

Abstract

گندم (Triticum aestivum) مهمترین محصول زراعی از لحاظ سطح زیر کشت و میزان تولید بوده و نقش مهمی در تامین نیاز غذایی بشر دارد. در ایران گندم در شرایط اقلیمی مختلفی کشت می شود و در مراحل مختلف رشد در معرض تنش قرار دارد. تنش آبی مهمترین علت کاهش عملکرد گندم می‌باشد. اﺻﻼح ارﻗﺎم ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺑﻪ خشکی از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ راﻫﻜﺎرﻫﺎی ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻛﻤﺒﻮد آب ﻣﻲباشد. صفات فیزیولوژیکی اهمیت حیاتی در بقاء و سازگاری گیاهان به تنش‌های محیطی دارند و از این رو توجه به شاخص-های فیزیولوژیکی به منظور مطالعه میزان مقاومت به خشکی یکی از جنبه‌های مهم مقاومت به خشکی در گیاهان و از اهداف این مطالعه به حساب می‌آید. به منظور بررسی تاثیر سه رژیم متفاوت تنش خشکی بر خصوصیات فیزیولوژیک و عملکرد دانه، سه آزمایش جداگانه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و ده تیمار در گلخانه تحقیقیاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد در سال 1398 انجام شد. پس از تجزیه و تحلیل نتایج آزمایش اول، مواد ژنتیکی برای آزمایش سال دوم انتخاب شدند و در شرایطی مشابه شرایط کاشت آزمایش اول، کشت شدند و خصوصیات روزنه‌ای به عنوان گروه دیگری از خصوصیات فیزیولوژیک روی این ارقام اندازه‌گیری شد.نتایج نشان داد که ازلحاظ اکثر صفات، بین ژنوتیپ‌ها اختلاف معنی‌دار وجود دارد. عکس العمل ارقام گندم در سه آزمایش متفاوت بود ولی تنش خشکی موجب کاهش صفات مورد ارزیابی گردید. ژنوتیپ اکسلی با دارا بودن راندمان مصرف آب بالا در شرایط متفاوت آبیاری نسبت به سایر ژنوتیپ‌ها دارای بیشترین و ژنوتیپ اهدایی 82 دارای کمترین راندمان مصرف آب بود. در شرایط نرمال بیشترین عملکرد بیولوژیک در ژنوتیپ‌های اهدایی 81 و اهدایی 79 دیده شد به نظر می‌رسد این رقم با افزایش وزن بیوماس بیشترین عملکرد را به خود اختصاص داده اند. ژنوتیپ اکسلی در شرایط آبیاری نرمال بیشترین RWC را نشان داد. در چنین شرایط آبی بیشترین میزان RWL در ژنوتیپ اکسلی نیز دیده شد. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که ژنوتیپ اکسلی هرچند که دارای RWC بالایی بود اما قادر به نگهداری میزان آب نسبی موجود نبوده است. نتایج حاصل از اجزا واریانس صفات مورد ارزیابی نشان می‌دهد برای بیشتر صفات واریانس ژنوتیپی و فنوتیپی در شرایط نرمال بیشتر از تنش بود در واقع در شرایط نرمال امکان بروز تنوع ناشی از دسترسی آب در بین ژنوتیپ‌ها فراهم می‌شود. با توجه به نتایج مشخص می-شود که همه صفات به جز RWL از وراثت‌پذیری بالایی برخوردار بودند که نشان می‌دهد این صفات کمتر تحت تاثیر محیط قرارمی‌گیرند. با توجه به وجود تنوع ژنتیکی و میزان وراثت‌پذیری بالا برای صفات می‌توان از طریق گزینش و دورگ‌گیری اقدام به تولید ارقام مطلوب نمود. بررسی نتایج برای صفات خصوصیات روزنه نشان داد که با وقوع تنش خشکی تعداد روزنه در واحد سطح افزایش و ابعاد روزنه کاهش می-یابد. ارتباط منفی بین فراوانی تعداد روزنه و تحمل به خشکی در گندم وجود دارد اما رقمی متحمل‌تر است که تعداد روزنه بیشتر با اندازه کوچکتر داشته باشد. نتایج پژوهش نشان داد که تنش خشکی در همه انواع تنش موجب کاهش صفات فیزیولوژیک مورد ارزیابی گردید. پایین بودن RWL و بالا بودنRWC به عنوان مکانیسمی از بقا شناخته شد و WUEبالا، به عنوان شاخصی از تحمل به تنش معرفی شد. نتایج نشان داد که RWC توسط اثرات افزایشی ژن کنترل شده و دارای وراثت‌پذیری بالایی می‌باشد؛ بنابراین می‌توان بازده ژنتیکی بالایی را از گزینش برای این صفت انتظار داشت. بررسی نتایج برای صفات خصوصیات روزنه نشان داد که با وقوع تنش خشکی تعداد روزنه در واحد سطح افزایش و ابعاد روزنه کاهش می‌یابد. ارتباط منفی بین فراوانی تعداد روزنه و تحمل به خشکی در گندم وجود دارد اما رقمی متحمل‌تر است که تعداد روزنه بیشتر با اندازه کوچکتر داشته باشد.

Keywords

• گندم
• شرایط متفاوت آبیاری
• صفات فیزیولوژیک
• وراثت پذیری