Van İlahiyat Dergisi (Jun 2024)
Epistemik Mimari Açıdan Temel ve Temel Olmayan İnançlar
Abstract
Temel inançlarda, bir başka tabirle içselci bilgi teorisinde, sağlam zihinsel dayanaklar, sarsılmaz öncüller, epistemik ilkeler ve doğruluğa götüren bir kısım nedenler ile inançlarımız teminat altına alınmıştır. Ancak temel olmayan inançlar, yani dışsalcılık teorisinde ise bilgiyi teminat altına alan koşullar genel olarak zihin dışında aranır. Artık epistemolojik anlamda şans eseri bilgi elde etme veya bilgide yanılmayı bertaraf edecek durumlar tek başına temelcilerin öne sürdüğü çeşitten kanıtlar ya da zihinde mevcut bulunan bazı ilkeler değildir; algı, bellek içebakış gibi bilişsel kaynaklar da temel olmayan inançların ifadesinde hesaba katılmalıdır. Bu doğrultuda sadece temelci olmayan bir bilgi anlayışına göre inanç, genel manada, standart algısal süreçler, depolanmış veriler açısından hatırlama durumları ve içebakış gibi güvenilir bir zihinsel sürecin neticesi ise ve bu güvenilir zihinsel süreci zayıf düşüren hiçbir şey yoksa gerekçelendirilmiştir. Temel inançlara dayanılarak elde edilmiş bilgi, gerekçelendirilmiş hatta belki teminat altına alınmış doğru inançlar ile ifade edilirken, temel olmayan inançların bilgiye dönüşümünde güvenilir/nedensel bilişsel ve dışsal süreçler de hesaba katılmıştır. Bu çalışmanın önemi, konuyu iki boyuttan araştırarak ve bir sentez üretmeye çalışarak bilginin inşası bağlamından temel ve temel olmayan inançların makuliyetini araştırmayı amaçlamasıyla ortaya çıkmaktadır. Ayrıca içselci ve dışsalcı bilgi teorileri çerçevesinde her iki inanç çeşidinin de gerekçelendirilebilmesini ve bilginin teminat altına alınmasını amaç edinmiştir. Temel ve temel olmayan inanç biçimleri, içselci ve dışsalcı bilgi anlayışları çerçevesinde betimlenerek kısmi olarak karşılaştırılmış ve bu çalışma bir araştırma ve inceleme perspektifi çerçevesinden hazırlanmıştır. Bu çalışmanın kapsamı ve sınırlılık düzeyi inançlarımızın bilginin inşasındaki rolü ile ilişkilidir. Temel inançlar temel epistemik ilkelere, sağlam zihinsel dayanaklara dayalı olarak ifade edilirken, temel olmayan inançlar, algı, bellek, içebakış, deneyim ve güvenirlik gibi gerek bilişsel gerekse de dışsal kaynaklara dayanarak açıklanmıştır. Bu çalışmanın problematikleri, genel olarak temel ve temel olmayan inançların birbirinden nasıl ayırt edilerek ifade edildiği, bilgiyi garanti altına almak için hangi unsurların kullanıldığı üzerinedir. Çalışma öncelikle temel ve temel olmayan inançları tanımlayarak karşılaştırmaya çalışmıştır. Sonrasında ise her iki inanç biçiminin de bilgiyle ilişkisini ele alarak bu araştırmanın problemlerine çözüm bulmaya çalışmıştır.
Keywords
