ارزیابی عملکرد اقدامات مکانیکی و بیومکانیکی آبخیزداری بر تغییرات سیلاب، فرسایش و رسوب و پوشش گیاهی در مناطق خشک و نیمه خشک (مطالعه موردی: حوزه آبخیز بادکش شهرستان میناب)

Abstract

هدف: هدف از این پژوهش بررسی میزان اثربخشی فعالیت‌های آبخیزداری انجام‌شده در‌ سطح حوزه آبخیز بادکش بود.روش و داده­‌ها: بدین منظور اطلاعات دوره قبل از اجرای فعالیت‌های آبخیزداری از گزارش‌ها و مطالعات انجام شده استحصال شد. نقشه‌های پایه منطقه نظیر توپوگرافی، زمین‌شناسی و غیره تهیه شد. سپس با مراجعه به منطقه مورد مطالعه از کلیه اقدامات آبخیزداری انجام شده در حوزه، بازدید به عمل آمد. در ارتباط با عملیات بیولوژیک و بیومکانیکی برای بررسی تغییرات پوشش گیاهی از مقایسه شاخص NDVI در دو زمان قبل و بعد از انجام عملیات آبخیزداری استفاده شد. مقایسه فرسایش و رسوب قبل و بعد از عملیات با استفاده از مدل برآوردی مطالعات اولیه (MPSIAC) انجام و اثربخشی و کارایی عملیات آبخیزداری بر فرسایش و رسوب، ‌سیل و پوشش گیاهی بررسی گردید.یافته‌­ها: نتایج نشان داد تعداد ۱۵ مورد عملیات مکانیکی شامل ۱۴ مورد بند سنگی ملاتی و یک مورد پخش سیلاب در حوزه اجرا شده است. این عملیات‌ قابلیت تله‌اندازی رسوبی در حدود ۷۵۱۸۷۳۳ مترمکعب را دارا هستند، از این حجم مخزن، ‌‌ حدوداً ۵۷۵۴۹۱۰ مترمکعب توسط رسوبات آورده شده از بالادست حوزه تاکنون به تله افتاده است. میزان فرسایش ویژه از ۸/۷۴ تن در هکتار به ۷/۴۶ تن در هکتار رسیده است و میزان رسوب نیز کاهش محسوسی داشته است. دو عرصه ۲۰۰ و ۵۸ هکتاری از اراضی حوضه تحت عملیات بیومکانیکی هلالی‌های آبگیر قرار گرفته و در داخل هلالی‌‌های آبگیر نیز عملیات بیولوژیک کپه‌کاری انجام شده است.نتیجه‌­گیری: نتایج نشان می‌دهد تغییرات زمانی شاخص NDVI برای کل حوزه دارای روند مثبت بوده و از سال ۲۰۱۸ به بعد با اجرای عملیات بیومکانیکی در عرصه موردنظر مقدار این شاخص نسبت به میانگین بلندمدت کل حوزه، افزایش یافته است.نوآوری، کاربرد نتایج: تاکنون ارزیابی اثرات اقدامات آبخیزداری کمتر انجام شده است. بررسی اثربخشی این اقدامات می‌تواند به تداوم این اقدامات یا تغییر در نحوه اجرای آن‌ها کمک کند. این امر می‌تواند به جلب توجه تصمیم‌گیرندگان حوزه آبخیز در جهت سرمایه‌گذاری کمک کند.

Keywords

• اثربخشی
• حفاظت خاک
• عملیات بیولوژیکی
• عملیات مکانیکی
• مدیریت حوزه آبخیز