تحلیل چندمعنایی افعال مرکب دارای همکرد «کردن» در چارچوب نظریۀ صرف ساختی

Abstract

همکرد «کردن» بیشترین مشارکت را در تولید افعال مرکب فارسی دارد. زیرا همکرد «کردن» در فرایند سبک‌شدگی می‌تواند بیشتر از همکردهای دیگر زبان فارسی از معنا تهی شود؛ از معنای سرنمونی خود فاصله گرفته؛ و با ترکیب با انواع فعل‌یارهایی با معنا و جزء‌کلام‌های متفاوت، فعل‌های مرکب گوناگونی بسازد (Mansouri, 2013). از این ‌رو، فعل‌های مرکب با همکرد «کردن» در این زمینه، بیشترین سهم را در میان همة افعال مرکب زبان فارسی دارند. هدف پژوهش حاضر، مطالعۀ چگونگی تشکیل ‌فعل‌های مرکب فارسی همراه با همکرد «کردن» و شناسایی و واکاوی چندمعنایی موجود بین آن‌ها بر مبنای نظریۀ صرف ساختی (Booij, 2010a & b) است. داده‌های این پژوهش شامل 3326 فعل مرکب همراه با همکرد «کردن» است که از فرهنگ زانسو (Keshani, 1993)، فرهنگ بزرگ سخن (Anvari, 2002)، فرهنگ ظرفیت نحوی افعال فارسی (Rasooli et al, 2011) و فرهنگ املایی خط فارسی (Sadeghi et al, 2015) گرد‌آوری شده‌اند. یافته‌های این پژوهش نشان داد که چندمعنایی در فعل‌های مرکب همراه با همکرد «کردن»، نه در سطح واژه‌های عینی، بلکه در سطح طرحوارۀ ساختی و انتزاعی قابل‌تبیین است. از این رو، یک طرحوارۀ ساختی مرتبه بالاتر در سطح بالایی از انتزاع درنظر گرفته ‌شد که در پیوند با آن زیرطرحواره‌های ساختیِ عینی‌تری وجود دارد که الگوهای شکل‌گیری فعل‌های مرکب در گروه‌های مختلف را نشان می‌دهند. هر یک از این زیرطرحوارۀ ساختی نماینده‌ای از یک مقولۀ معنایی در فعل‌های مرکب هستند.

Keywords

• چندمعنایی
• صرف ساختی
• طرحوارۀ ساختی
• فعل مرکب
• همکرد «کردن»
• وراثت پیش‌فرض