Darulhadis İslami Araştırmalar Dergisi (Dec 2021)
Early Arianism – A View of Salvation, Fortress Press, Kitap Değerlendirmesi
Abstract
Kitap tanıtımına geçmeden önce Ayusçuluk hakkında bazı temel bilgiler verilmesi gerekmektedir. Özetle, dördüncü yüzyıl Hz. İsa’nın ilahi ve beşeri tabiatına ilişkin muhtelif görüşlerin belirgin hale geldiği bir dönemdir. Henüz ikinci yüzyılın başlarından itibaren İsa cemaati içerisinde Hz. İsa’nın ilahi ve beşeri tabiatına yönelik farklı görüşler konuşulmaya başlanmıştı. Çeşitli yerel ve küçük sinodlarda veya konsillerde bu konular önde gelen piskoposlar tarafından tartışılmış ancak kısa süreli sükûnet sağlansa da nihaî bir mutabakata varılmamıştır. Bilhassa üçüncü yüzyıla kadar Yunan felsefesinden etkilenen Hıristiyan teolojinin içerisinde bu konu da nasibini almıştır. Özellikle üçüncü yüzyılda ateşli tartışmalar belirmeye başlamıştır. Ancak bu konu üzerine en önemli hadise dördüncü yüzyılda toplanan İznik Konsili’nde -ilk ekümenik konsil olarak kabul edilir- hararetle tartışılan Aryusçuluk olmuştur ve konsil sonunda Aryus’un görüşleri reddedilmiştir. Zira Aryus, Hz. İsa’nın beşer yönüne vurgu yapan öğretiler sunarken onun ilahi tabiatına ise gölge düşürüyordu. Söz gelimi bugünkü anlamda Ortodoks Hristiyanlığın nüvelerini Aryus’un düşüncelerinin oluşturduğunu ileri sürsek, kısmen doğru bir tespitte bulunmuş oluruz. Böylesine ciddi bir konuda ülkemiz akademiasında son çeyrek asırdır yapılan bazı çalışmaları1 hariç tutarsak literatürün bu konuda son derece kısır kaldığını görebiliriz. Oysa batı literatüründe Aryus ve görüşleri fazlaca önemsenmiş ve üzerine çok sayıda çalışma üretilmiştir. Dolayısıyla Robert C. Gregg ve Dennis E. Groh, Early Arianism – A View of Salvation, başlıklı kitap tabiri caizse bu konuda batı literatüründe üretilen çalışmalar arasında el kitabı olarak kullanılacak şekilde yoğun ilgi görmüştür.
