Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (Jun 2022)
HAİNLİK VE KAHRAMANLIK GÖLGESİNDE YAKIN DÖNEM TÜRKİSTAN TARİHİNDE BİR FENOMEN: MOLLA İBRAHİM BEG (LAKAY)
Abstract
ÖZ: Türkistan coğrafyasının yakın döneminde yaşanan tarihi olaylar işgal ile sonuçlandığı için, o dönemde Sovyet işgaline karşı koyan şahsiyetler hainlik suçlaması ile yaftalanmışlardır. Sovyetler Birliği’nin dağılması sonrası bağımsızlığına kavuşan Türk Cumhuriyetleri’nde yeni bir anlayış ortaya çıktığı için o dönem tarihi olayları farklı bakış açıları ile ele alınmaya başlanmıştır. Bu durum doğal olarak bazı isimler hakkında tartışmaların ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bu bağlamda en tartışmalı isimlerden biri Molla İbrahim Beg olmuştur. Enver Paşa’ya takındığı tavır ve Âlim Han ile kurduğu ilişki yüzünden Sovyet karşıtı çevreler tarafından da eleştirilen Molla İbrahim Beg, kimlik inşa etme sürecinin yaşandığı günümüz Özbekistan’ında tarihi bir kahraman olarak değerlendirilmeye başlanmıştır. Hainlik ve kahramanlık gibi göreceli kavramların gölgesinde kalan Molla İbrahim Beg’in dönemin şartlarına göre değerlendirilmesi ve yaptığı faaliyetlerin ortaya konması çalışmanın ana konusunu teşkil etmektedir. Çalışmanın giriş kısmında Molla İbrahim Beg’in faaliyet gösterdiği zaman ve mekânda meydana gelen tarihi olayların genel bir özeti yapıldıktan sonra, hainliği ve kahramanlığı ile ilgili farklı görüşlere yer vermek suretiyle konunun ayrıntılarına geçilmiştir. Hainlikle suçlanmasında baş nedenlerden olan Enver Paşa’ya tavrı ve Âlim Han ile olan ilişkisi üzerinde durularak konu daha da derinleştirilmeye ve farklı bakış açıları ortaya konmaya çalışılmıştır. Sovyet karşıtı askeri faaliyetleri ve Afganistan hükümeti ile ilişkileri irdelenerek Türkistan Türklüğü için ön plana çıkışının tarihsel sebepleri ve önemi ortaya konmaya çalışılmıştır. Çalışmanın sonuç kısmında hainlik ve kahramanlık gibi göreceli kavramlardan bağımsız, akademik metoda uygun objektif çıkarımlar yapılmaya çalışılmıştır. ABSTRACT: Since the historical events in the recent period of the Turkestan geography resulted in occupation, the figures who opposed the Soviet occupation at that time were labeled with the accusation of treason. The Turkic Republics who had gained their independence after the collapse of the Soviet Union, encountered with the emerging of a new perspicacity, which led to the historical events of that period to be discussed from a different perspective. This has naturally led to discussions about some names. In this context, one of the most controversial names has been Molla Ibrahim Beg. He was criticized by the anti-Soviet circles for his demeanor towards Enver Pasha and the relationship he established with Alim Khan; Mollah Ibrahim Beg has begun to be recognized as a historical hero in today’s Uzbekistan, where the identity building process is taking place. The main subject of the study is to evaluate Molla Ibrahim Beg, who was overshadowed by relative concept such as treachery and heroism, according to the conditions of the period and to disclose his activities. In the introduction part of the study, after a general summary of the historical events that took place in the time and place where Mullah Ibrahim Beg was active, the details of the study have been taking part on different views related to the treachery and heroism. By emphasizing his attitude towards Enver Pasha and his relationship with Alim Khan, which are the main reasons for being accused of treason, the subject has been amplified and to further reveal different perspectives. By studying its anti-Soviet military activities and its relations with the Afghan government, the historical reasons and importance of the Turkishness of Turkestan have been tried to be disclosed. In the conclusion part of the study, objective inferences in accordance with the academic method, and relative concepts such as treachery and heroism have been tried to be made.
Keywords
