KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE DÜVÂZ-DEHLER

Abstract

Düvâz-deh; düvâz, düvâz-nâme ve düvâz-imâm gibi isimlerle de anılan On İki İmam’ı konu edinen manzumelere verilen isimdir. Alevi ve Bektaşi edebiyatına ait bir tür olarak ele alınmaktadır. Düvâzdehlerin semah esnasında, kurban keserken ve Muharrem ayında muhtelif ritüellerde okunduğu bilinmektedir. Daha ziyade Türk halk edebiyatı araştırmacıları tarafından incelenen düvâz-dehler hakkında araştırmacıların odaklandığı nokta, Alevi ve Bektaşi geleneğinde On İki İmam ile ilgili söylenen nefeslerdir. Araştırmacılar, klasik Türk şiirine ait nazım biçimleriyle söylenen düvâzdehlerin varlığından bahsetseler de dil, üslup ve şekil açısından düvâz-dehlerin halk şiirine daha yakın olduğunu kullanılan nazım şekilleri ile ölçülerde de halk edebiyatı hususiyetlerinin baskın olduğunu belirtmişlerdir. Türk edebiyatı genelinde yapılan çalışmalarda da klasik şiir geleneğinde düvâz-deh söyleyen üç şair tespit edilebilmiştir. Klasik Türk şiiri özelinde düvâz-dehlere dair bir inceleme ve tür tanımı yapılmamıştır. Bu sebeple klasik Türk şiiri geleneğinde bulunan düvâz-dehler “On İki İmam övgüsü”, “On İki İmam mersiyesi” gibi adlandırmalarla incelenmekte ve ortaya kapsamlı bir düvâzdeh literatürü konulamamaktadır. Tespit edebildiğimiz kadarıyla, klasik Türk şiirinde 15. yüzyılın ilk yarısından 19. yüzyılın son çeyreğine kadar çok farklı nazım biçimlerinde ve farklı tarikatlara mensup şairler tarafından söylenen düvâz-dehler bulunmaktadır. Bu çalışmada, öncelikle düvâz-dehler üzerine yapılan araştırmalar özetlenerek düvâz-dehler hakkındaki bilgiler araştırmacıların dikkatine sunulmuştur. Ardından klasik Türk şiiri geleneğinde söylenen düvâz-dehlerin söyleniş yüzyılı, nazım biçimi ve şairlerin bilinen mensubiyetleri dikkate alınarak incelenmesi yoluyla bir tür olarak kapsamı, işlenişi, toplum yaşamıyla ilişkisi, metin tenkidine olan katkısı araştırmacıların dikkatine sunulmuştur.