هنر و تمدن شرق (Mar 2021)
پژوهشی پیرامون وصف معمار در هفت‌پیکر نظامی
Abstract
در کمبود منابع فارسی برای شناخت معمار و معماری در تاریخ ایران ناگزیر باید به ادبیات روی آورد. در این میان اشعار نظامی گنجه‌ای از قرن ششم قمری منبع مهم و شاخصی است. هدف این پژوهش بازشناسی وصف معمار در هفت‌پیکر نظامی است که یکی از مهم‌ترین آثار ادب فارسی به شمار می‌رود. در این پژوهش نام و نشان معماران، خصوصیات اخلاقی و صفت‌های معرّف مهارت‌ها و توانایی‌هایی آن‌ها بررسی شده است. برای این کار در راهبردی کیفی با بهره‌گیری از تحلیل محتوا، ابیات موردنظر مشخص و در ابتدا صفت‌های هر معمار استخراج شده‌اند. سپس با تجمیع صفات مشترک در یک گروه، دستۀ کلانی شکل یافته که معرف خصوصیاتی مشترک از صفات هستند. یافته‌های پژوهش نام سه معمار به نام‌های «سنمار»، «شیده» و «بانوی حصاری» را آشکار کردند. نسبت همه آن‌ها در متن روایت نشان می‌دهد که هریک به‌نوعی باهم مرتبط‌اند. سنمار رومی، استادی چیره‌دست و بیش از همه در دانش مهندسی و نجوم از او یاد شده است. شیده، شاگرد سنمار، بیش از همه در هنر و هنرورزی مقام داشته است. از خلق‌وخوی و ویژگی‌های اخلاقی بانوی حصاری روسی نیز بیش از دیگران در متن هفت‌پیکر توصیف آمده است. درنهایت می‌توان گفت که روایت معمار در اندیشه نظامی نوعی جامعیت را نشان می‌دهد که هم در علوم هندسی و مساحی و فنون ساخت و هم در علم نجوم و شناخت طالع و اختر مهارت داشته است. افزون بر این، معمار در موضوعات هنری نیز نازک‌اندیش و ظریف‌کار بوده است. هر معمار به فراخور جایگاه و نقشی که در روایت هفت‌پیکر دارد، بهره‌ای از این صفات یافته است.
Keywords
