Islām va ̒ulūm-i ijtimā̒ī (Sep 2023)
چگونگی پیوند معارف وحیانی، عقلانی و تجربی در نظریهپردازی بر اساس روش تحقیق تکاملی
Abstract
فرهنگستان علوم اسلامی قم بهدنبال ارائه الگویی برای علم دینی است که از هر سه منشأ معرفتی وحی (نقل)، عقل و تجربه به محوریت وحی استفاده کند. طبق این دیدگاه، هر نظریه علمی، مدلی ساده شده از واقعیتی پیچیده بوده و دارای سه سطح توسعه، کلان و خرد است. «سطح توسعه» نظریه علمی، وضعیت مطلوب و آرمانی پدیده را بیان میکند. در نظریه علم دینی، این وضعیت مطلوب، از آموزههای اسلام بهمثابه یک کل −نه تکتک معارف وحیانی− اخذ میشود. «سطح کلان» نظریه علمی، با تولید وصف تکاملی شروع میشود. برای بهدستآوردن اوصاف تکاملی نیازمند اطلاعات سطح توسعه (بهعنوان مفاهیم دینی حاکم بر تحقیق) و اطلاعات تجربی (براساس مطالعات کتابخانهای و تاریخی) هستیم؛ زیرا بستر گمانهزنی پژوهشگر را برای تولید اوصاف فراهم میکند. با اعتبارسنجی تجربی، دینی و نظری گمانهها (و تأیید یا اصلاح آنها)، مدل وصفی پدیده بهدست میآید. این اوصاف نظاممند وظیفه توصیف پدیده بهعنوان یک کل متغیر را برعهده دارند. سرانجام، در سطح خُرد با توجه به سطوح توسعه و کلان نظریه علمی و با کمک اطلاعات میدانی، درضمن تحفظ بر خطوط قرمز شارع، معادله تصرف و تغییر موضوع بهگونهای ارائه میشود که بر نظریات رقیب تمدنی تفوق یابد.
Keywords
