Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi (Dec 2019)
Abdurehim Eysa we Uyghuristan Chüshi (Abdurehim Isa ve Uyguristan Rüyası)
Abstract
Abdurehim Eysa (1910-1958) 20. yüzyıldaki Uygur tarihinde Uyguristan Cumhuriyeti kurma gayesinden dolayı ağır bedel ödeyen Uygur siyasi serxillerinin biridir. Hıtay bölümü 1957-1958 yılları Uygur Özerk Bölgesi’nde faaliyet gösteren “yerli milletçiliğe karşı mücadele” hareketi 1612 nefer Uygur ve Kazak serxillerine “yerli milletçi” kalpağı giydirip jazaligan. Bu harekette Hıtay hükümeti tarafından “aşırı yerli milletçi” denen kalpak giydirilen Abdurehim Eysa, 1958 yılı, 1. ayın 17’sinde Urumçi’de sırlı bir şekilde öldürülmüştür. Hıtay hükümeti o günü Ebdurehim Eysa’nı “kendini öldüren” diye ilan etti. Aynı zamanda İli ilinin valisi, İli Kazak Özerk Bölgesi’nin başyardımcısı vazifesini gerçekleştiren Abdurehim Eysa gibi üst dereceli (kıdemli) Uygur bir memurun sırlı ölümü, 1950’li yılların sonunda Uygur diyarının siyasi sahada güçlü telaş ve şüphelerini harekete geçirdi. Aradan 60 yıl geçtikten sonra bugün, Hıtay ve eski Sovyetler İttifakının Uygur diyarına nınaivetlik bir kısım sır arhiplerinin ortaya çıkışı, hayat şahitlerinin (arkadaş?)larının hatırlatmaları (hatırala) hem de Seypidin Ezizi (1914-2003)nin neşredilmeyen hatırlatmalarının (hatıra) 3. cildindeki beyanlar, Abdurehim Eysa’nın sırlı ölümü hakındaki şüpheleri yeniden güçlendirmektedir. Bu makalede yeniden ortaya çıkan arhip kaynakları, tarihi deliller, şahitlerin hatıralarına dayanan Abdurehim Eysa’nın mücadele içinde geçen hayatı, milli bağımsızlık yolundaki mücadelesi, 1949 yılından sonra Uyguristan İttifakdaş Cumhuriyeti kurma yolunda Hıtay bölümü ile münakaşaları anlatılmaktadır. Yine Abdurehim Eysa’nın 1958 yılının 1. Ayındaki ansızın ölümü ve onun sırlı olayları hakkındaki şüpheli düğümler değerlendirilmektedir.
