TSBS Bildiriler Dergisi (Aug 2023)
Zerdüştlüğün Ağrı ve Çevresine Etkisi
Abstract
Geçmişten günümüze kadar aynı ya da yakın coğrafyalarda yaşayan insanlar; komşuluk ilişkileri, ticaret, göçler ve savaşlar neticesinde birbirlerinin kültür, örf, adet ve dinlerinden etkilenmişlerdir. İran da tarih sahnesinde varlığını göstermeye başladığı andan itibaren yakın komşusu olan sınır ülkelerini özellikle dini konuda etkilemiştir. Bu çalışmada, tarihten günümüze 3500 yıl önce Zerdüşt tarafından kurulan Zerdüştlüğün ülkemize ve özellikle de Anadolu’nun serhat şehirlerinden biri olan Ağrı ve çevresine etkisi araştırılmıştır. Ağrı’da bulunan Gürbulak sınır kapısı ile coğrafi konum itibariyle Türkiye’de İran’a en yakın yer Ağrı şehridir. Zerdüştlük bugün dünyada yaklaşık 200.000 mensubu bulunan dünyanın en eski tek tanrılı dinlerinden biridir. Zerdüşt, kesin olarak nerede ve ne zaman doğduğu bilinmese de genel kabule göre MÖ 628-551 yılları arasında yaşamıştır. Zerdüştlük sadece doğduğu topraklarda sınırlı kalmamış dünyanın çoğu yerinde varlığını göstermiştir. Ahura Mazda’nın önderliğinde doğruluğu savunan Zerdüşt, iyi ve kötünün temel ayrımını yaparak cennet ve cehennem olgusu etrafında ahiret inancını oluşturmuştur. İslam inancında yer alan ve cennete gitmek için geçilmesi gereken sırât köprüsü de Zerdüştlük dininin Türkiye sınırları içerisinde görülen etkilerinden biridir. Diğer önemli konulardan biri ise aile kurumunun sağlamlığını temellendiren çocuk sahibi olmak ve onunla neslinin devamını sağlamaktır. Bebek dünyaya geldiğinde bebek ve annenin 40 ya da 50 gün boyunca toplumdan izole edilmesi Zerdüştlükten etkilenilerek kültürleştirdiğimiz olgulardan biridir. Zerdüştlükte 40 günlük beklemeden sonra doğum yapan kadının kullandığı tüm eşyaları yakılma suretiyle temizlenirken Ağrı’da bu ritüel su ile temizlenerek hayat bulmuştur. Bu çalışmamızın en temel amacı Zerdüştlüğün Türk kültürü içinde nasıl kendine yer bulduğunu ortaya koymaktır. Bu çalışmamız farklı olan iki inanç etrafında oluşan kültür, örf ve adetlerin temel benzerliklerini ve farklılıklarını ortaya koymak açısından önemli bir yere sahiptir. Bu çalışmada literatür taraması ve grup örneklendirmesi yapılarak yüz yüze görüşme yöntemine başvurulmuştur. Batılı araştırmacılar tarafından Ghost-Danc olarak tanımlanan mehdi inancının temeli dahi Anadolu coğrafyasına gelmeden önce Zerdüştlüğün kutsal kitabı olan Avesta ve Zerdüşt’ün sözleri olana Gatalarda “Saoşyant” yani “yardımcı, kurtarıcı” olarak geçmektedir. Zerdüştlükte Mehdi’nin Zerdüşt’ün soyundan gelineceğine inanılır. Ağrı’da kıyamet öncesi artacak olan kötülükle savaşacak kurtarıcı beklenilmekte ve buna inanılmaktadır. Zerdüştlüğün kurtarıcı karakteri Saoşyant, Şiî öğretisindeki Mehdi inancının oluşumunda önemli bir rol oynamıştır. Özellikle bu inanış İran ve çevresinde hâkim olan Şîa ile beraber Ağrı ve çevresinde varlığını göstermiştir. Bu ve benzeri örnekler çerçevesinde diyebiliriz ki Zerdüştlüğün ortaya çıkışı geçmişlere dayansa da başta var olduğu coğrafya olmak üzere birçok yerde etkisini göstermiştir. Ağrı ve çevresinde sosyal hayatta, dinsel inanç ve yaşantıda, eğitimde, ailede ve daha birçok alanda Zerdüştlüğün izlerini görmekteyiz.
Keywords
