مخاطب‌شناسی آیه «مِیثاقَ النَّبِیِّینَ» و اعتبارسنجی روایات تفسیری آن در منابع فریقین

Abstract

آیه «مِیثاقَ النَّبِیِّینَ»(آل‌عمران: 81) در منابع تفسیری از مشکلات آیات شمرده شده است. گونه‌های مختلف روایات تفسیری ذیل آیه مذکور سبب ظهور آراء متفاوت در حوزه مخاطب‌شناسی این آیه شده است. عده‌ای از مفسران اضافه «میثاق» به «النبیین» را اضافه به متعهّدان میثاق در نظر گرفته، خطاب آیه را به پیامبران نسبت داده‌اند. شماری دیگر، اضافه «میثاق» را اضافه به صاحبان میثاق گمان کرده، خطاب را یا به امت‌ها اختصاص داده یا مجموع پیامبران و امت‌ها را مخاطب آیه تصور نموده‌اند. این تحقیق با بهره‌گیری از روش توصیفی‌- تحلیلی، و با عنایت به قرائن متنی و فرامتنی، ضمن نقد آرای مفسران، به بررسی مفهوم و مصداق بخش‌های آیه یادشده پرداخته است؛ آنگاه با ارائه خوانشی نو از ترکیب «میثاق النبیین»، مفهوم محوری آیه را برحذرداشتن «اهل‌کتاب» در جهت رعایت «میثاقی درباره پیامبران» معرفی کرده است. سپس با بررسی أسناد روایات تفسیری و عرضه مفاد آن‌ها بر معنای برگرفته از آیه، گذر خلاف این روایات را از معنای ظاهری آیه و نیز ردپای منحرفانی مانند «سیف‌بن‌‌عمر» و «احمدبن‌‌محمد سیّاری» در جهت جعل روایات و تحریف آیه آشکار کرده است. از دیگر نتایج این پژوهش ناراستی استناد به آیه مذکور در تأیید برخی اندیشه‌های کلامی، مانند «رجعت» و «نظریه عالم‌ ذر» است.

Keywords

• میثاق پیامبران
• میثاق اهل‌کتاب
• روایات میثاق
• مخاطب‌شناسی
• آیه 81 سوره آل‌عمران