تولید گیاهان زراعی (May 2020)
بررسی فیتوشیمیایی عصارۀ متانولی سرشاخۀ گلدار و میوۀ زالزالک (Crataegus spp.) در جنگل‌های سراب گیان
Abstract
چکیدهسابقه و هدف: جنس Crataegus در ایران، پراکندگی وسیعی دارد. این جنس متعلق به تیرهRosaceae ، گیاهی باغی و دارای خواص دارویی است. زالزالک از تنوع وسیع گونه‌ای و دارویی برخوردار بوده و در طب سنتی و در درمان بیماری‌های قلبی ـ عروقی، سرطان‌ها، دیابت، کاهش اضطراب و اختلالات خواب، کاربرد گسترده‌ای دارد. میوه‌ها، برگ‌ها و گل‌های زالزالک، دارای ترکیبات ثانویه شیمیاییِ زیادی مانند فنل‌ها، فلاونوئیدها، الیگومریک پروسیانیدین‌ها، تری‌ترپن اسیدها، اسیدهای ارگانیک، استرول‌ها و مقدار کمی از آمین‌های فعال‌کننده تحرکات قلبی هستند. وجود ترکیبات آنتی‌اکسیدانی در زالزالک، دلیلِ اثراتِ درمانیِ سودمندِ آن است. آنتی‌اکسیدان-های موجود در میوه‌ها و غذاها، اثرات منفیِ رادیکال‌های آزاد در بدن انسان را خنثی می‌کنند. با توجه به این موضوع که تاکنون مطالعه‌ای در مورد گونه‌های موجود زالزالک در منطقه گیان انجام نشده است، هدف از این تحقیق، شناسایی تنوع گونه‌ای و ترکیبات فیتوشیمیایی این گیاه بوده است و می‌تواند دریچه جدیدی را برای مطالعات بیشتر در مورد این گیاه بگشاید.مواد و روش‌ها: این مطالعه در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در سال 1397 در جنگل‌های طبیعی سراب گیان در شهرستان نهاوند واقع در استان همدان که یکی از رویشگاه‌های گیاه زالزالک است، انجام شد. نمونه‌ها از سه نقطه از جنگل گیان در ارتفاعات مختلف جمع‌آوری گردیدند. در این مطالعه، صفاتی مانند محتوای فنل و فلاونوئید کل و میزان فعالیت آنتی‌اکسیدانی در عصارۀ متانولی سرشاخه گلدار و میوه زالزالک اندازه‌گیری شد.یافته‌ها: بررسی‌ها نشان داد که گونه زالزالک موجود در سراب گیان، Crataegus pseudo heterophylla A. Pojark است. براساس نتایج تحقیق حاضر، بیشترین میزان فنل (97/12 ± 95/225 میلی‌گرم اسید گالیک بر گرم عصاره) و فلاونوئید (55/7 ± 52/464 میلی‌گرم روتین بر گرم عصاره) در عصاره متانولی سرشاخه گلدار در منطقه سه که دارای بالاترین ارتفاع از سطح دریا بود، مشاهده شد. همچنین بیشترین محتوای فنل کل (98/4 ± 91/76 میلی‌گرم اسید گالیک بر گرم عصاره)، بیشترین میزان فلاونوئید کل (36/5 ± 05/161 میلی‌گرم روتین بر گرم عصاره) و بالاترین فعالیت آنتی‌اکسیدانی میوه (12/0 ± 01/110 پی‌پی‌ام) در منطقه سه مشاهده شد.نتیجه‌گیری: علت بالاتر بودنِ محتوای فنل و فلاونوئید کل و فعالیت آنتی‌اکسیدانی در منطقه سه را می‌توان بالاتر بودنِ میزان عناصر غذایی در خاک این نقطه و بالاتر بودنِ ارتفاع این منطقه از سطح دریا در مقایسه با دو نقطه دیگر دانست. تولید متابولیت‌های ثانویه در گیاهان، تحت تنش‌های محیطی افزایش می‌یابد، به همین دلیل گیاهان روییده در ارتفاعات نسبت به گیاهانِ مناطقِ پست، به دلیل شرایط خشکی، نور آفتاب و اشعه فرابنفش، تحت تنش‌های شدید قرار گرفته و مواد مؤثره در آنها افزایش می‌یابد.
Keywords
