el-Keşşâfı Çerçevesinde Zemahşerî'nin Velâyete Bakışı ve Tasavvufun Velâyet Düşüncesiyle Mukāyesesi

Abstract

Kur’ân-ı Kerîm’de velâyet kavramı, her disiplinin kendi konusuna göre farklı bir yönüne işâret edebileceği kadar çeşitli anlamlarda kullanılmıştır. Yer yer hem farklı disiplinlerin hem de aynı disiplin içindeki farklı fırkaların bu kavram çerçevesinde muhtelif yorumlarına rastlanabilmektedir. Meselâ fıkıh ilmi bu kavramın “birinin sorumluluğunu üstlenme” mânâsını ele alırken kelâm, Allah’a yakınlık konusunda mü’minler arasında derecelenme olup olmadığı noktasından kavramı tartışmıştır. Ehl-i Sünnet ulemâsının çoğunluğu bunu mümkün görürken Muʻtezile’nin mühim bir kısmı reddetmektedir. Tasavvuf söz konusu olduğunda ise bu ıstılahın “Allah’ın sevdiği kimse, Allah dostu” mânâsı ön plana çıkmaktadır. Sûfîler bu anlamın Kur’ân-ı Kerîm’den birtakım delilleri olduğunu söylemekte ve özellikle Yûnus Sûresi’nin 62-64. âyetlerine vurgu yapmaktadır. Bu âyetlerin sûfîlerin anladıkları mânâyı ifâde edip etmediği tartışılmış bir konudur. Bu çerçevede, meşhur dil âlimi ve müfessir Zemahşerî’nin el-Keşşâf isimli tefsirinde bu âyetleri nasıl anladığı ve yorumladığının tespit edilmesinin, tartışmaya farklı bir bakış ve derinlik kazandırması açısından katkı sağlayacağı varsayılmaktadır. Bundan dolayı bu çalışmada, Zemahşerî’nin söz konusu âyetleri nasıl yorumladığı ele alınacak, bunun sûfîlerin yorumu ile mukāyesesi yapılarak aralarındaki benzerlik ve farklılıklara işâret edilecektir. Çalışmanın teorik alt yapısını ortaya koymak maksadıyla öncelikle kavramın kısa târihçesi verilecek, Zemahşerî öncesi sûfîlerin bu kavrama yükledikleri mânâ ortaya çıkarılacak ve ilgili âyetlerin sûfî müfessirler tarafından nasıl anlaşıldığı tespit edilecektir. Sonrasında ise Zemahşerî’nin Keşşâf’ı çerçevesinde velî kavramını nasıl anladığı, özellikle Yûnus Sûresi 62-64 âyetlerini nasıl yorumladığı metin ve kavram analizi metodları kullanılarak tespit edilip mukāyese yoluna gidilecektir.