ارزیابی شاخص‌های خطرپذیری فلزات سنگین ناشی از مصرف سبزیجات شهرستان ورامین

Abstract

چکیده سابقه و هدف: تجمع فلزات سنگین در خاک‌های کشاورزی، علاوه بر آلودگی محیط زیست موجب افزایش غلظت و جذب فلزات سنگین در گیاهان می‌شود. مصرف روزانه محصولات کشاورزی مهمترین مسیر مواجهه انسان با آلاینده‌ها و بیماری‌های مختلف است. هدف از این مطالعه تعیین غلظت برخی از فلزات سنگین در سبزیجات و گیاهان رایج در بخشی از اراضی کشاورزی شهرستان ورامین در استان تهران و ارزیـابی میزان خطر زیست‌محیطی عناصر سـنگین با اسـتفاده از ضرائب خطرپذیری(HQs) مرتبط با سلامت انسان است.مواد و روش‌ها: نمونه‌برداری مرکب از سبزیجات ریحان، شاهی، تربچه، تره، نعناع، جعفری، چغندر، مرزه و همچنین گیاهان ذرت و برنج در منطقه‌ای با وسعت 50 هکتار در سه تکرار به‌صورت تصادفی انجام شد. نمونه‌ها پس از آماده‌سازی به روش هضم خشک آماده سازی و اندازه گیری شد و غلظت کادمیوم، سرب، روی، مس، کروم، کبالت و نیکل با استفاده از دستگاه جذب اتمی تعیین گردید. سپس فاکتور تجمع زیستی، فاکتور انتقال، دریافت روزانه و شاخص‌های خطرپذیری فلزات سنگین برای انسان محاسبه شد.یافته‌ها: بیشترین غلظت روی، مس، سرب، کادمیوم، کبالت، کروم و نیکل به ترتیب در گیاه شاهی (54/12)، نعناع (3/3)، نعناع (1)، تربچه (22/0)، ریحان (48/0)، تره (70/0) و ذرت (24/1 میلی‌گرم بر کیلوگرم ماده خشک) مشاهده گردید. فاکتور انتقال عناصر سرب در شاهی، کادمیوم در جعفری، روی در چغندر، کبالت، کروم و سرب در تربچه و کروم در مرزه بیشتر از یک بود (1<TF) اما فاکتور انتقال (TF) برای گونه‌های برنج، ذرت و مرزه برای تمام عناصر سنگین مورد مطالعه کمتر از 1 بود. مقدار فاکتور تجمع‌زیستی (BCF) در گیاه نعناع برای عنصر کبالت، و برای گیاهان چغندر و مرزه برای عنصر کادمیوم بیشتر از یک و برای سایر گیاهان مقدار این فاکتور برای عناصر مورد مطالعه کمتر از یک بدست آمد. بیشترین ضریب خطرپذیری به بیماری‌های غیرسرطانی ناشی از کادمیوم، کبالت، مس، نیکل، روی و سرب در اثر مصرف برنج در افراد بزرگسال، (062/0، 009/0، 110/0، 025/0، 052/0، 193/0) و در کودکان (061/0، 008/0، 096/0، 020/0، 050/0 و 149/0) مشاهده شد. شاخص خطرپذیری همه عناصر در یک گیاه خاص (THQ) در هر دو گروه سنی، به‌صورت زیر کاهش یافت: (چغندر˃ ذرت ˃ نعناع ˃ ریحان˃ تره˃ شاهی˃ مرزه˃ جعفری˃ تربچه ˃ برنج) و در دامنه بی‌خطر قرار گرفت.نتیجه‌گیری: ضریب خطرپذیری هر عنصر در مجموع محصولات کشاورزی مطالعه شده در منطقه (TDHQ) کمتر از یک بود و بیانگر عدم وجود خطر بیماری‌های غیرسرطانی برای مصرف کنندگان ناشی از مصرف 10 محصول بررسی شده مطابق با الگوی مصرف ملی ایران است. سرب در گروه سنی کودکان بیشترین TDHQ (300/0) را نشان داد و بیانگر ضریب خطرپذیری بیشتر سرب در مجموع محصولات مصرفی نسبت به سایر عناصر است. به طور کلی نتایج نشان داد که شاخص خطرپذیری (HI) عناصر سنگین برای هر دو گروه سنی مورد مطالعه کوچکتر از ۱ بوده و بیانگر این است که ساکنان در منطقه مورد مطالعه در وضعیت امن قرار دارند.

Keywords

• شاخص خطرپذیری
• ضریب خطرپذیری
• فاکتور انتقال
• فاکتور تجمع زیستی