پژوهش‌های آبخیزداری (Mar 2025)
تعیین کمی سهم خشکسالی و عامل‌های انسانی بر افت سطح آب زیرزمینی در آبخوان کوهدشت استان لرستان
Abstract
مقدمه و هدفدر استان لرستان به‌دلیل افت شدید سطح آب زیرزمینی آبخوان کوهدشت، در زمرة مناطق برداشت ممنوع آب است. هدف این پژوهش تبیین و توصیف علت‌های افت سطح آب زیرزمینی آبخوان کوهدشت بود. همچنین، سهم عامل‌های طبیعی و ارتباط میان رخداد و تأخیر زمانی خشکسالیهای هواشناسی و زمین‌آب‌شناختی بررسی شد.مواد و روش‌هابه‌منظور تعیین وضعیت رطوبتی سالانة منطقه، شاخص‌های بارندگی SPIو آب زیرزمینی GRI محاسبه شدند. ضریب‌های همبستگی میان شاخص SPI در مقیاس‌های زمانی سالانه، فصلی، 3، 6، 9، 12، 18، 24 و 48 ماهه با میانگین بلندی سطح آب زیرزمینی و شاخص GRI در ماه متناظر، محاسبه شد. سپس، بیلان آب زیرزمینی بررسی و نوع محصولات زراعی منطقه تعیین شد. سرانجام، رابطة همبستگی میان اندازة مصرف آب با میانگین بلندی سطح آب زیرزمینی تعیین و تأثیر اندازة برداشت آب برای هر محصول بر تغییرات کمی منابع آب زیرزمینی بررسی شد.نتایج و بحثنتایج نشان داد 31/02% از کاهش آب آبگیرها مربوط به رخداد خشک‌سالی‌ها و 68/%98 مربوط به عامل‌های انسانی (کشاورزی، شرب و صنعت) بود. حجم آب ورودی به آبخوان 22/46 میلیون مترمکعب و حجم آب مصرفی در بخش کشاورزی، شرب و صنعت 61/09 میلیون متر مکعب بود. ازاین‌رو، اندازة کاهش آب و اضافه برداشت از آبخوان 38/36 میلیون مترمکعب بود که از این اندازه 11/86 میلیون مترمکعب مربوط به خشکسالی و 26/47 میلیون مترمکعب مربوط به عامل‌های انسانی بود.نتیجه‌گیری و پیشنهادهابر پایة نتایج این پژوهش عامل اصلی افت سطح آب زیرزمینی، نوع مدیریت و بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی، به‌ویژه در بخش کشاورزی بود. با توجه به تأخیر زمانی میان رخداد خشکسالیهای هواشناسی و آب زیرزمینی فرصت مناسبی برای مدیریت و جلوگیری از افت سطح آب زیرزمینی ایجاد خواهد شد. ازاین‌رو، تغییر در مدیریت مصرف آب زیرزمینی از راه تغییر الگوی کشت افزون بر کاهش اثرات منفی خشکسالی، کمبود آب آبخوان را در بلندمدت برطرف می‌کند و سرانجام بیلان آب زیرزمینی را افزایش می‌دهد. پیشنهاد می‌شود با برنامه‌ریزی‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت الگوی مصرف آب به‌ویژه در بخش کشاورزی اصلاح شود و متناسب با اندازة آب تجدیدپذیر سالانه برای مصارف گوناگون برنامه‌ریزی و اقدام شود.
Keywords
