Ludowy wizerunek dzieci kalekich i jego społeczne konsekwencje

Abstract

W artykule podjęto próbę rekonstrukcji ludowego sposobu postrzegania dzieci dotkniętych fizyczną i umysłową niepełnosprawnością oraz społecznych konsekwencji myślenia o ich niedyspozycjach. Na podstawie źródeł etnograficznych i folklorystycznych odnotowanych na ziemiach polskich w drugiej połowie XIX i na początku XX w. przeanalizowano ludowe wyobrażenia etiologii kalectwa, wśród których należy wymienić: przekonania o związkach kalectwa z nadprzyrodzonymi zależnościami w świecie, przekonania łączące kalectwo z dopustem Bożym, przekonania o kalectwie jako skutku czarów lub magicznych słów (np. klątwa) oraz przekonania o kalectwie jako wyniku aktywności demonów. Obok poglądów dotyczących nadprzyrodzonej przyczynowości piętna funkcjonowały przekonania o pokrewieństwie ułomnych z istotami zaświatowymi, manifestującym się poprzez fizyczny stygmat bądź niezwykłe zachowanie. Odstępstwa od normy na płaszczyźnie wyglądu i zachowania, kojarzone z cechami demonicznymi, a także rozumiane jako wynik kary wymierzanej przez instancje zaświatowe, kształtowały przekonanie, że niepełnosprawni nie byli do końca ludźmi, lecz swego rodzaju hybrydami pozostającymi w tajemniczej relacji ze sferą zła. Takie postrzeganie kalekich nie pozostawało bez wpływu na sposób obchodzenia się z nimi. Analizowane materiały wskazują, że niepełnosprawnych chowano lub zamykano ze wstydu bądź z obawy przed ich nieprzewidywalnym zachowaniem, nadużywano siły w stosunku do nich, traktowano ich z pogardą, znieważano i formułowano pod ich adresem wyzwiska, wreszcie – bito ich, a nawet pozbawiano życia.

Keywords

• dziecko
• kalectwo
• upośledzenie
• choroba umysłowa
• kultura ludowa
• folklor