Kaderin ve Engelliliğin Çeşitleri

Abstract

Kader inancı iman esaslarından birisidir. Kur’an’da kader inancı açıkça zikredilmemekle beraber bu inanca delâlet eden çok sayıda âyet bulunmaktadır. Hz. Peygamber’den bizlere ulaşan kaderle ilgili çok sayıda hadis vardır. Kaderi inkâr eden ekoller varsa da Ehl-i Sünnet ekolleri Eş‘arîler ve Mâtürîdîler, kader inancının varlığını kabul etmektedirler. Bu ekollerin kader tanımları birbirinin yerine kullanılabilecek kelimelerle ifade edilmiştir. Bununla birlikte kader bir tek kategoride değerlendirilmemelidir. Onun da çeşitleri bulunmaktadır. Kader bir tek çeşit Cebrî kader olarak algılanırsa, elbette yanlış anlaşılmalara sebebiyet verilmesi kaçınılmaz olur. Cebrî kader; varlıklara hürriyet tanımayan kaderdir; Allah’ın ilmi, irâdesi, kudreti ve yaratmasıyla gerçekleşir. Cansız maddeler, bitkiler, hayvanlar ve insanların bir kısım kaderi bu türdendir. Cebr ile sorumluluk bağdaşmaz. Bazı fiiller kendi bedenlerinde gerçekleşmesine rağmen insanlar Cebrî kaderlerinden sorumlu olmazlar. İnsan belirli sınırlar dâhilinde hür olarak yaratılmış bir varlıktır. Ona akıl, irâde, kudret ve fiillerini gerçekleştirme kabiliyeti verilmiştir. İnsan bunları kullanarak irâdeli fiillerini gerçekleştirir ve bunun sonucunda yaptığı işlerden sorumlu olur. Hür ve irâde sahibi olmak insanı diğer canlılardan ayırmaktadır. İnsan hürriyetinin bulunmadığı alanlarda sorumluluk da yoktur. İnsan hayatı tek düze değildir, sürekli değişim ve dönüşüm hâlindedir. Kaderin bu iki çeşidinin yanı sıra başlangıçta cebrî kader olduğu halde sonradan irâdeliye dönüşen kader çeşidi de vardır. Bunun yanı sıra insanın irâdesine bağlı olarak başlayan sonradan cebrî kadere dönüşen bazı fiiller de bulunmaktadır. Kader inancı ve çeşitleriyle bağlantılı olarak incelediğimiz engelliliğin de çeşitleri bulunmaktadır. Allah Teâlâ, insanları, dünyaya imtihan için göndermiştir. Hastalık ve engellilik de imtihanın bir parçasıdır. Hastalıklar; genetik, çevresel faktörlere bağlı ve besinlere bağlı olabilirler. Doğuştan gelen hastalık ve engeller bazen dünya imtihanının çetin geçmesine sebep olabilir. Allah’ın koyduğu biyolojik kurallar insanlar için de geçerlidir. Genetik kalıtımsal hastalık ve engeller anne ve babanın taşıdığı genlerin çocuğa geçmesiyle meydana gelmektedir. Bir kısım genler çekinik karakterli iken bazı genler baskın karakterlidir. Kalıtımsal hastalık ve engellere sebep olan genler, coğrafî yaşayış alanlarına bağlı olarak, tarihsel süreçte insan topluluklarının aynı ortamı paylaşmaları ve soylarının evlilik yoluyla birbirlerine karışma derecelerine göre düzensiz bir dağılım göstermektedir. Çekinik genler nesilden nesile aktarılabiliyorken, ölüme sebep olan baskın genler genel olarak yeni nesle geçme imkânı bulamazlar. Günümüzde genetik hastalık ve engellerin teşhisi mümkün olup, bu sayede gerekli önlemler alınabilmekte; aynı zamanda kısmen veya duruma göre tamamen tedavi edilme imkânları da değerlendirilebilmektedir. Bu bakımdan genlere bağlı doğuştan getirilen hastalık ve engellerin tamamı insanın elinde olmayan cebrî kaderdir. Bu hastalık ve engellerin tedavi imkânı bulunanlar ise, cebrî kader ile başlayıp, irâdeli kadere doğru evrilen kader türüne girmektedir. İnsanların bazı genetik hastalık ve engelleri ilerleyen yaşlarda ortaya çıkabilmektedir. Bununla birlikte genetik olmayan hastalık ve engeller de hayatın gerçekleridir. Her insan hastalanabilir, hayatının belirli bir döneminde engelli olabilir. Hastalık ve engeller insanın irâdesine, fiil ve davranışlarına bağlı olmayan türden bir takım faktörlerle gerçekleşebilir. Bu tür hastalıklar da cebrî kader kapsamındadır. İnsan, kendi fiillerinde hata ve taksîri sebebiyle de engelli olabilir. Ancak her türlü hastalık ve engellilik hallerinde tedavi olmak Müslümana yakışan davranıştır. Tedavisi mevcut olan hastalıkların tedavisi irâdeli kaderdir. Tedavi imkânı olmayan hastalık ve engeller ise cebrî kader olmaktadır.