Journal of Philosophical Investigations (Aug 2014)
صورتگرایی در اخلاق کانتی از نگاه شلر
Abstract
مسئلهی مورد بررسی در این مقاله عبارت از این است که آیا اندیشهی اخلاقی کانت، چنان که شلر ادعا کرده است، صورتگرایانه است یا خیر. در اینجا پس از توضیح معنای صورتگرایی و پیشینهی انتقاداتی که از این منظر به تفکر کانت شده است، از طریق توضیح برخی از مفاهیم اصلی تفکر اخلاقی کانت، مانند خیر مطلق، تکلیف، امر مطلق و خودآیینی اراده، سعی کردیم نگرش صورتگرایانهی او را در اخلاق نشان دهیم. گفته شده که توجه صرف کانت به صورت کلی قانون اخلاقی و چشمپوشی وی از ماده، محتوا، متعلَّق و غایت فعل حاکی از صورتگرایانه بودن تفکر اخلاقی اوست. سپس به نسبت صورتگرایی و غایتگرایی در اخلاق کانتی اشاره و گفته شده که بر اساس نظر برخی از مفسران، کانت با غایت فی‌نفسه تلقی کردن انسان، تا حدودی نگرش صورتگرایانهی خود را تعدیل میکند؛ اما چون مفهوم غایت در نزد او مفهومی نظامبخش است نه قوامبخش، غایتگرایی او را نمیتوان به معنای متداول، که صورتی از نتیجهگرایی است، تفسیر کرد و نگرش او همچنان صوری باقی میماند. سرانجام رویکرد شلر به اخلاق کانت و وجه اشتراک و اختلاف این دو بیان شده است. شلر با این نظر کانت که شالودههای اخلاق باید کلی، نامشروط و پیشین باشد و اخلاقی بودن فعل نمیتواند وابسته به نتیجهی آن باشد موافق است، اما مخالف این نتیجهگیری کانت است که «محتوای مادی» تجربهی اخلاقی هیچ جایگاهی در تعیین اخلاقی بودن فعل ندارد و این اختلاف نظر مبتنی بر تفاوت نگاه پدیدارشناختی شلر و نگاه عقل‌گرایانهی کانت در اخلاق است.
