Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Jun 2021)
İbn Hişâm’ın Şerhu Katri’n-Nedâ Adlı Eseri Bağlamında Dilcilere Karşı Tutumu
Abstract
Hicri sekizinci yüzyılda yaşamış olan İbn Hişâm (öl. 761/1360) Arap dilinin önde gelen âlimlerinden biri olarak kabul edilmiştir. Kaynaklarda tam ismi; Cemâlüddin Ebû Muhammed Abdullah b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdillâh b. Hişâm el- Ensârî el-Mısrî şeklinde yer almıştır. Künyesi, Ebû Muhammed lakabı ise Cemâlüddin’dir. Ayrıca el-Ensârî, el-Mısrî ve en-Nahvî nisbeleriyle de bilinmektedir. Ancak İbn Hişâm veya İbn Hişâm en-Nahvî olarak meşhur olup tanınmıştır. İbn Hişâm, yaşadığı dönemin önde gelen âlimlerinden dersler almış ve Arap diliyle ilgili birçok eser telif etmiştir. Muğni’l-lebib ‘an kutubi’l-e‘arib, Evdahu’l-mesâlik ilâ Elfiyyeti İbn Malik, Katru’n-nedâ ve bellu’s-sadâ, Şerh-u katri’n-nedâ ve belli’s-sadâ, Şerhu şuzûri’z-zeheb, el-İ’rab an kavâ‘idi’l-i’rab yazmış olduğu eserlerden bazılarıdır. İbn Hişâm’ın Katru’n-nedâ adlı eseri Arap dili hakkında yazdığı veciz ve kapsamlı bir gramer kitabıdır. Başta yazarı olmak üzere birçok kişi tarafından şerhi yapılmış ve bu şerhler üzerinde de çok sayıda hâşiye yazılmıştır. Çalışma konumuz olan Şerhu katri’n-nedâ ve belli’s-sadâ adlı eser de müellifin kendisi tarafından Katru’n-nedâ’ya yapılan şerh türü bir eserdir. İbn Hişâm, Şerhu katri’n-nedâ ve belli’s-sadâ adlı eserini telif ederken Arap dili hakkında uzman olan birçok alimin görüş ve eserlerinden istifade etmiştir. Söz konusu eserini telif ederken kendisinden önce yaşamış olan birçok Arap dili âlimine atıfta bulunmuştur. İbn Hişâm, Şerh-u katri’n-nedâ ve belli’s-sadâ isimli eserinde özellikle bazı Arap dili âlimlerinin isimlerini sıklıkla zikrederken bazılarına ise çok az atıfta bulunmuştur. Müellifin söz konusu eserinde isimlerine çokça yer verdiği âlimler arasında Sîbeveyhî (öl.180/796), Kisâî (öl. 189/805), Ferrâ (öl. 207/822), Ebu’l-Hasen el-Ahfeş (öl. 215/830), Ebu’l-Abbâs el-Muberred (öl. 286/900), İbnu’s-Serrâc (öl. 316/929) ve Ebû ‘Alî el-Fârisî (öl. 377/987) gibi alimler yer almaktadır. Dolayısıyla İbn Hişâm, Şerh-u katri’n-nedâ ve belli’s-sadâ adlı eserinde birçok âliminin görüşüne atıfta bulunduğu tespit edilmiştir. Ancak kendilerine atıfta bulunduğu âlimlerin görüşlerinin hepsini kabul etmemiştir. Bu görüşlerden bazılarını kabul etmiş, bazılarını da reddetmiştir. Bazen de ele aldığı görüşlerle ilgili herhangi bir yorum ve açıklama yapmadan sadece söz konusu görüşleri nakletmekle yetinmiştir. Bazen de söz konusu görüşler içerinde değerlendirmede bulunmuş ve kendi kanaatine göre en sahih olan görüşü tercih etmiştir. Müellifin Arap dili âlimlerine karşı sergilediği bu tutum, ele aldığı Arap dili gramer konularını iyice araştırdığını ve en sağlam bulduğu görüşü tercih ettiğini göstermektedir. Çalışmamızda, İbn Hişâm’ın Arap dili grameri hakkında telif ettiği, metin ve şerhinin kendisine ait olduğu Şerh-u katri’n-nedâ ve belli’s-sadâ adlı eserinde çeşitli dil konularını ele alırken isimlerine çokça atıfta bulunduğu ve nahiv alanında kendilerinden istifade ettiği Arap dili âlimlerine karşı tutumu incelenmiştir. Nitekim İbn Hişâm, söz konusu eserinde birçok dilcinin görüşlerini ortaya koymuş, zaman zaman söz konusu görüşler arasında karşılaştırmalar yapmış ve kendisi bazı tercihlerde bulunmuştur. Bu çalışmada İbn Hişâm’ın özellikle nahiv alanında kendilerinden istifade ettiği ve isimlerine çokça atıfta bulunduğu Arap dili âlimleri ele alınmış ve söz konusu dilciler hakkında kısa bir tanıtım da yapılmıştır. Ayrıca bu çalışmada İbn Hişâm’ın Arap dili âlimlerine karşı tutumu, tercihleri, gerekçeleri ve görüşler nakledilirken taassupla hareket edip etmediği hususu tespit edilmeye çalışılmıştır.
Keywords
