Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi (Dec 2020)
HAZIM AGÂH EFENDİ VE OSMANLI DEVLETİ HÂKİMİYETİ SON DÖNEMİ IRAK’INDA BEKTAŞİ TEKKELERİNİ ANLATTIĞI MEKTUBU
Abstract
Bu çalışma, Irak’taki Bektaşi tekkelerini, Bağdat ve çevresinde memuriyetle bulunun Kozan Sancağı Kars-ı Zülkadiriyeli yani Kadirlili Hazım Agâh Efendi’nin, Irak Bektaşi tekkelerini anlatan mektubu etrafında ele aldı. Hazım Agâh Efendi’nin mektubu, Ahmed Rıfkı tarafından 1910 yılında yayınlanan Bektaşi Sırrı isimli eserin ikinci cildinde yer almaktadır. Hazım Agâh Efendi ve mektubu hakkında verilen bilgi ile mektup da yer alan bilgiler, çeşitli kaynaklarla genişletilip detaylandırıldı. Hazım Agâh Efendi mektubunda, Irak veya Bağdat merkez ve çevresinde Kazımiye, Necef, Kerbela gibi atebât merkezlerindeki tekkeler, derviş ve babaları hakkında gözlem ve görüşlerini paylaşmaktadır. Yirmi yıl civarında bir süre Bağdat ve çevresinde kalan Hazım Agâh Efendi, tekkelerin kapalı hali ve Osmanlı idarecilerin tekkelere bakışları, tekkelerin Halidi Nakşilerce ele geçirilmesi gibi konulara yer vermektedir. Bunların yanında Kacar hanları tarafından Bektaşi tekke ve babalarına verilen desteği ve gücünü kaybeden Osmanlı idaresiyle birlikte Nakşi ve Şiilerin baskılarını da aktarmaktadır. Hazım Agâh Efendi, Bağdat, Necef, Kerbela tekkelerinde bulunan derviş ve babaları hakkında bilgi verirken özellikle Hüseyin Mazlum Baba’ya geniş yer ayırmaktadır. Hatta makalesinde onunla çekildiği fotoğrafına da yer vermiştir. Hüseyin Mazlum Baba, Ali Turabi Dedebaba tarafından baba tayin edilmiş. Irak’a ulaştığında ilk olarak Necef’te hizmete başlamış ve ardından da Bağdat’a gelmiştir. Bağdat’ta kaldığı süre içerisinde hemen bütün tekkelerin gelirlerini artırılmasına ve yeniden canlandırılmasına büyük katkı sunmuştur. Özellikle Hüseyin Mazlum Baba, Gürgür Baba tekkesini tamir ve ihya etmiş, vakıf gelirlerini artırmış, Mobilyacılar Çarşısındaki vakıf dükkânların sayısını artırmış ve yerlerini de genişletmiştir. Irak’taki Bektaşi tekkeleri de II. Mahmut döneminde Bektaşi tekkelerinin kapatılıp tekkede bulunanların takibata uğramasıyla çok zor zamanlar geçirmiştir. Ardından büyük bir kısmı ya kapanmış ya da tahribata uğramıştır. Bu dönemde meydana gelen köklü değişim Irak Bektaşi tekkelerinin bütün faaliyetlerini giderek zayıflatmıştır. Nihayetinde Osmanlı Devleti’nin dağılmasının ardından Bektaşi tekke ve dervişleri tamamen ortadan kalkmıştır. Hazım Agâh Efendi’nin Irak Bektaşi tekkeleri hakkında ayrıntılı bilgi veren önemli kaynaklardan birisidir. Maalesef hem kendisi hem de mektubu yeterince değerlendirilmemiştir.
Keywords
