Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi (Mar 2020)
Cizye Tahrirlerine Göre Antakya’da Gayrimüslim Cemaatler
Abstract
Ulusçuluk ve milliyetçilik kavramlarının geliştiği Batı dünyasında devletler nüfus hareketlerine büyük önem verirken, Osmanlı Devleti gibi özellikle doğulu imparatorluklar bu potansiyeli daha ziyade vergiler ve askerlik mesleğini yapacak olan mükellefler açısından önemsemekteydi. Bu bakış açısı nüfus sayımlarının sadece vergilendirilebilen hane reisleri ile askerlik mesleğine elverişli erkeklerin sayılmasıyla sınırlı kalmasına sebep olmuştur. Bu da imparatorluk çapında bir nüfus sayımı problemiyle karşı karşıya kalınmasına sebep olmuştur. Antakya açısından meseleye bakıldığında da durum pek farklı değildir. Çok çeşitli unsurlardan oluşan gayrimüslimler ile yine çeşitli etnik kökenlere sahip Müslüman ahalinin bir arada yaşadığı bu şehir, yaşayan nüfus kitlelerinin nasıl bir dönüşüme sahip olduğunu ortaya koymak gerektiğinde araştırmacılar büyük problemlerle karşı karşıya kalmaktadır. Erkek nüfusun yanı sıra çocuk ve kadın nüfusun hangi şartlarda azalıp çoğaldığı hakkında bir fikir edinmek neredeyse imkânsızdır. On dokuzuncu yüzyılın başlarında Antakya ve çevresine ait yapılmış 1694, 1842, 1843, 1844 ve 1846 tarihli cizye tahrirleri bulunmaktadır. Bu tahrirler üzerinde 1842 hariç her hangi bir çalışmanın yapılmamış olduğu anlaşılmaktadır. İncelediğimiz 1694 ve 1843, 1844, 1846 tarihli olan defterlerden 1842 tarihli dâhil 1843, 1844, 1846 tahrirlerinin hemen hemen aynı düzene sahiptirler. Ancak zaman içerisinde verilerde bazı değişkenlikler yaşandığı gözlemlenmektedir. Makalede, yukarıda tarih sıralamasına göre verilen beş defterin birbiriyle karşılaştırmalı analizi yapılmıştır. Antakya, Süveydiye, Cebel-i Akra ve Kuseyr nahiyelerine ait nüfus, cizye ve mesleklerle ilgili değişkenlikler üzerinde durulmuştur.
Keywords
