COMHARTaighde (Nov 2022)
Gaeilge Mhanann sa litriú Gaelach
Abstract
Déanann an t‑alt seo plé ar roinnt iarrachtaí a rinneadh ón ochtú haois déag i leith le Gaeilge Mhanann a scríobh i leaganacha den ghnáthortagrafaíocht Ghaelach, in áit an chórais dhúchasaigh atá bunaithe ar an mBéarla as a mbaintear úsáid de ghnáth. Faightear na téacsanna seo i dtrí chomhthéacs: 1. obair ársaíochta le Charles Vallancey (1731–1812) agus le Seumas MacLathagain (1728–1805); 2. foilseacháin i gcomhthéacs na hathbheochana teanga agus na gluaiseachta pan-Cheiltí san fhichiú haois; 3. traslitrithe i gcomhthéacsanna acadúla nó oideolaíocha ó dheireadh an naoú haois déag i leith. Scrúdaítear sleachta de théacsanna sa litriú Gaelach ó na comhthéacsanna éagsúla seo agus déantar plé criticiúil ar na ceisteanna teangeolaíocha a bhaineann le roghanna ortagrafaíochta na scríbhneoirí. Tugtar faoi deara gur minic a thagann aincheisteanna chun cinn nach bhfuil aon réiteach follasach le fáil orthu idir fuaimniú Ghaeilge Mhanann agus an tsanasaíocht Ghaelach. Baineann deacracht freisin le focail agus foirmeacha Manannacha nach ann dóibh, nó nach bhfuil coitianta, nó a bhfuil brí eile leo i nGaeilge na hÉireann nó na hAlban. Fadhb eile a fhágann nach bhfuil na téacsanna seo chomh héifeachtach agus a shílfí ó thaobh na cumarsáide idirGhaelaí de is ea easpa tuisceana na scríbhneoirí ar Ghaeilge Mhanann, ar na cineálacha eile Gaeilge, nó ar na forbairtí stairiúla a scarann iad. Dúshlán é seo a bheadh deacair a shárú in aon iarracht hipitéiseach le córas Gaelach a chruthú le haghaidh gnáthúsáide i measc cainteoirí Gaeilge Mhanann — rud a mhíníonn go pointe cén fáth nár tharla sé go dtí seo, in ainneoin an mheoin phan-Ghaelaigh atá forleathan i measc lucht na hathbheochana. Go deimhin, cé nach mbíonn go leor daoine sa phobal athbheochana róshásta leis an gcóras litrithe Manannach, tá an chuma ar an scéal nach nglacfar go deo le córas nua Gaelach don teanga. Ní mór a rá freisin go bhfuil tuiscint níos forleithne anois i measc scoláirí agus cainteoirí araon nach bhfuil an córas litrithe Béarlabhunaithe chomh hanordúil agus míshásúil agus a shíltí go minic san am atá caite. Is dócha mar sin féin go bhfeicfear iarrachtaí eile le Gaeilge Mhanann a ‘Ghaelú’ ó am go chéile i sainchomhthéacsanna den chineál ar a ndéantar cur síos san alt seo.
Keywords
