Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (May 2019)
Tümel Önermenin ‘Cihet’i: Muḥammed el-Āmidī’nin Refʿu’l-Ḥicāb ʿan Cemīʿi’l-Muveccehāt İsimli Eseri Bağlamında Bir İnceleme
Abstract
Tümelönermenin modalitesinin zorunlu, dāʾimī ve diğer modalitelerdenhangisiyle nitelenebileceği hususu, İslam mantık literatüründe önemli birtartışma konusudur. Tartışma, İbn Sīnā’nın ortaya koyduğu modal mantıksistemindeki tümel önermenin modalitesine dair karşı-iddia ile başlamıştır. İbn Sīnā’nın ortaya koyduğu karşı-iddia,ilk kez Faḫruddīn er-Rāzī ile delil formunu kazanmıştır. Naṣīruddīn eṭ-Ṭūsī,iddiayı er-Rāzī’den farklı şekilde delillendirmiş, el-Ḫūnecī ise karşı-iddiayı zikredip delilini veitirazını belirtmemiştir. İbn Sīnā karşı-iddiayakarşı-örnek ile er-Rāzī de bölme ile itiraz etmiş, eṭ-Ṭūsī iseitirazında ortaya koyduğu karşı-delilinorta teriminin kaplamını genişletmiştir. İbn Sīnā ve er-Rāzī’nin itirazları,tümel önermenin modalitesi için zorunlumodalitesi dışındaki diğer modaliteleri mümküngörürken, eṭ-Ṭūsī’nin itirazı karşı iddiayı kabul eder görünmektedir. Tümelönermenin modalitesine dair karşı-iddialar,bunların delilleri ve bunlara yönelik itirazlar, 18. yüzyıl Osmanlı bilimhavzasında Muḥammed el-Āmidī tarafından Refʿu’l-Ḥicāb ʿanCemīʿi’l-Muveccehāt isimli risalede yeniden gündeme getirilmiştir. Klasikdönemde tartışılmış bir konuyu post-klasik döneme taşıması ve bir tercihtebulunması nedeniyle oldukça kayda değer bir risaledir. Makalede, önce sözkonusu tartışmanın İslam mantık literatüründeki serencamı özetlenmiş, ardındanel-Āmidī’nin ilgili risalesi tahlil edilmiş ve farklı bir delil ortayakonulmuş, son olarak da risalenin tenkitli Arapça metni sunulmuştur.
Keywords
