بازنمایی هویت رشتۀ مدیریت آموزشی در ایران با تأکید بر مقالات منتشرشده در مجلات تخصصی

Abstract

هدف: به‌منظور بررسی ماهیت حوزۀ مدیریت آموزشی در ایران، شناخت مرزهای رشته‌ای، شناخت حیطه‌های مورد مطالعه توسط محققان، رویکردهای معرفت‌شناختی مورد استفاده در پژوهش‌های این‌حوزه، ویژگی‌های جمعیت‌شناختی نویسندگان و نهایتاً ارائه یک الگو برای گسترش کیفی شاخص‌های علمی حوزه، پژوهش حاضر انجام گرفت.مواد و وروش‌ها: پژوهش با رویکرد تفسیری- برساختی و با روش تحلیل محتوای کیفی انجام گرفت. میدان تحقیق، رشتۀ مدیریت آموزشی و مقالات منتشر شده در مجلات تخصصی مرتبط با مدیریت آموزشی در ایران بود. شیوۀ نمونه‌گیری هدفمند و ملاک‌محور بود. بدین منظور، همۀ مجلات مرتبط با مدیریت آموزشی از دوگروه عمدۀ علوم تربیتی و مجموعۀ مدیریت که تا آذرماه سال 1397 در فهرست نشریات علمی- پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نمایه شده بودند مورد بررسی قرار گرفتند. از این مجموعه، نهایتاً در فاز اول نمونه‌گیری چهار مجلۀ (مدیریت مدرسه، مدیریت بر آموزش سازمان‌ها، رهیافتی نو در مدیریت آموزشی و مدیریت و برنامه‌ریزی در نظام‌های آموزشی) که بیشترین درصد مقالات تخصصی را نسبت به‌کل مقالات چاپ ‌شده در حوزۀ مدیریت آموزشی داشتند، انتخاب شدند. در فاز دوم نمونه‌گیری، تمامی مقالات تخصصی چاپ‌ شده در مجلات مزبور که تعدادشان به 94 مقاله رسید انتخاب شدند. جهت گردآوری داده‌های مطلوب و بررسی محتوی مجلات، از یک چک لیست محقق‌ساخته استفاده گردید که اطلاعات مربوط به مقالات از جمله: عنوان اصلی پژوهش، میدان یا جامعه آماری تحقیق، نوع رویکرد معرفت‌شناسی، روش تحقیق بکار رفته و اطلاعات جمعیت‌شناختی نویسندگان به‌وسیله آن احصا می‌شد.بحث و نتیجه‌گیری: یافته‌های پژوهش نشان داد که در کل چهار حیطۀ اصلی پژوهشی تحت عناوین ویژگی‌ها و مهارت‌های مدیریتی، سبک‌های رهبری، ابعاد شناسایی رهبران توانمند و اثربخشی قابل تشخیص است. هم‌چنین، سه حیطۀ فرعی پژوهشی تحت عناوین، ارزشیابی، نگرش‌سنجی اعضای جامعۀ مدرسه و علم‌سنجی در مدیریت آموزشی مورد توجه پژوهشگران و اساتید دانشگاهی حوزۀ مدیریت و رهبری آموزشی بوده است. در مجموع، 77 درصد از مقالات تخصصی با رویکرد اثبات گرایانه و کمّی، و فقط 13 درصد از پژوهش‌ها با رویکرد طبیعت‌گرایانه و کیفی یا آمیخته انجام‌شده بودند. حدود 90 درصد از مقالات از پایان‌نامه‌های دانشجویان تحصیلات تکمیلی استخراج شده بودند و حدود 10 درصد بقیه مقالات مستخرج از پژوهش‌های مستقل یا طرح‌های پژوهشی سفارشی وزارت‌خانه‌ها یا مؤسسات پژوهشی بودند. تمامی نویسندگان مقالات یا از اعضای هیأت علمی دانشگاه و یا دانشجوی تحت راهنمایی آن‌ها بودند. در وابستگی سازمانی هیچکدام از نویسندگان کارورز شاغل در مدرسه و یا محقق مستقل علاقه‌مند به حوزۀ مدیریت آموزشی ذکر نشده‌ بود. گسترش کمّی تعداد مجلات تخصصی در دو دهه اخیر نشان از تلاش استادان متخصص این رشته برای ارتقای استقلال و بازنمایی ماهیت ویژۀ رشتۀ مدیریت آموزشی از مجموعۀ علوم تربیتی و تلاش برای افزایش پیوند بین نظریه و عمل دارد. یافته‌های پژوهش از اشارات کاربردی مفیدی برخوردار است: نخست اینکه، به‌نظر می‌رسد همگام با تحولات جهانی حوزۀ مدیریت و رهبری آموزشی، در یک دهه گذشته در داخل ایران نیز مجلات تخصصی و محققان مدیریت آموزشی درصدد نشان دادن توانایی‌های خود جهت تولید پژوهش‌های عمل‌محور به‌ویژه در حوزۀ مدیریت مدرسه بودند. دوم اینکه، حوزۀ مدیریت و رهبری آموزشی شاهد پیشرفت‌‌های در انجام پژوهش‌های تجربی در خصوص رهبری آموزشی به جای مدیریت آموزشی، بازتعریف و گسترش فهم بیشتر از حوزۀ مدیریت و رهبری آموزشی، استفاده از ابزارهای روش‌شناختی و چارچوب‌های مفهومی متنوع در پژوهش‌های انجام شده بوده است. نهایتاً اینکه، بهره‌گیری از فنون فرا تحلیل جهت یکپارچگی یافته‌ها و مطالعۀ مبانی دانش رشتۀ مدیریت آموزشی مدنظر نسل جدید محققان بوده است.

Keywords

• رهبری آموزشی
• علوم تربیتی
• ماهیت رشته‌ای
• مدیران مدارس
• مدیریت مدرسه