O regułach prawnych w Egipcie rzymskim, albo jak rodzi się reguła?

Abstract

Reguły prawne, ich treść, pochodzenie i zakres stosowania cieszą się niesłabnącym zainteresowaniem badaczy. W ostatnich dekadach temat ten, tradycyjnie przedmiot uwagi największych przedstawicieli naszej dyscypliny, brany jest na warsztat jeszcze częściej niż niegdyś. To nowe wzmożenie badawcze wynika z odwiecznego poszukiwania sensu naszej dyscypliny: a reguły prawne, z ich atrakcyjną łacińską postacią (nawet jeśli w formie często samym Rzymianom nieznanej), zdają się przydawać nowe tchnienie użyteczności prawu rzymskiemu w XXI w. Jawi się ono współczesnym jako rezerwuar powszechnie obowiązujących, a jednocześnie zrozumiałych reguł – norm. Przy okazji, te chwytliwe cytaty, gotowe do użycia w codziennym dyskursie przez współczesnych prawników, dowodzić mają, jak użyteczni i istotni być możemy dla współczesności. W prezentowanym eseju zajmuję się próbą rekonstrukcji dróg powstawania takich reguł, które do naszych czasów dotarły najczęściej odarte ze swego oryginalnego kontekstu. W tym celu przedstawiam dokumenty procesowe z Egiptu rzymskiego (protokoły postępowań, wyroki oraz decyzje sędziów, a także petycje stron). Znajdujemy w nich cytowane często w lakonicznej, epigramatycznej formie prawa (nomoi) czy też wcześniejsze decyzje jurysdykcyjne. Takie kategoryczne stwierdzenia, poddane „regulalizacji” przepisy prawa strony przywołują, chcąc jakby związać władzę sądową, by wydała pomyślne im rozstrzygnięcie. W tekście przedstawiam zatem użycia i nadużycia tak rozumianych reguł, szczegółowo zajmując się P. Oxy. II 237, P. Oxy. XLII 3015 oraz SB XIV 12139.

Keywords

• reguła prawa; papirologia prawnicza; Dionizja, proces rzymski.