تأثیر فین‌تک بر رفاه خانوارهای روستایی ایران

Abstract

مقدمه: فین‎تک یکی از نوآوری‎های مالی است که بر توسعه بازارهای مالی، رشد مؤسسات مالی و ارائه خدمات مالی اثرگذار است و به ایجاد محصولات جدید، الگوهای تجاری جدید و برنامه‎های کاربردی جدید منجر می‎شود. فین‎تک با توجه به میزان دسترسی جامعه به سایر خدمات مالی، دارای آثار متفاوتی بر رفاه خانوارهای شهری و روستایی است. از یک‎طرف، فین‎تک ازطریق کاهش عدم‌تقارن اطلاعات، تخصیص کارای منابع مالی، کاهش هزینه تأمین مالی، انباشت سرمایه و افزایش میزان تحصیلات افراد به افزایش توسعه اقتصادی و رفاه خانوارها منجر می‎شود. از طرف دیگر، فین‎تک ازطریق افزایش ریسک و تأثیر منفی بر مقررات مالی، کاهش توسعه اقتصادی و رفاه خانوارها را در پی دارد. طی دو دهه اخیر، اقتصاد ایران همراه با گسترش زیرساخت‎های فناوری و اطلاعات، توسعه اینترنت و خدمات مالی، رشد قابل‌توجهی را در صنعت فین‎تک تجربه کرده است. ازاین‎رو، تحلیل تأثیر فین‎تک بر رفاه خانوارهای روستایی به‌عنوان شاخصی برای انعکاس قدرت خرید و توانایی کسب تسهیلات و امکانات زندگی، از ضرورت ویژه‎ای برخوردار است. باوجوداین، نقش و اهمیت فین‎تک بر رفاه خانوارهای روستایی در هیچ‌یک از پژوهش‎های کشور بررسی نشده است. با توجه به اهمیت موضوع، هدف اصلی تحقیق حاضر بررسی اثر فین‎تک بر رفاه خانواره‎های روستایی استان‎های ایران طی دوره زمانی 1399−1393 با استفاده از رویکرد اقتصادسنجی داده‎های پانلی است. روش: در تصریح الگوی پژوهش، رفاه تابعی از فین‎تک، رشد اقتصادی، توسعه مالی، مخارج دولت و درجه بازبودن تجاری در نظر گرفته شد. همچنین، به‌منظور اندازه‎گیری متغیر رفاه خانوارهای روستایی از دو شاخص سن و ضریب انگل استفاده شد. قلمرو پژوهش در برگیرنده استان‎های کشور و دوره زمانی 1399−1393 است. برای حقیقی کردن داده‎ها از شاخص قیمتی مصرف‌کننده به سال پایه 1395 استفاده شد. ازآنجاکه در پژوهش حاضر، تعداد مقاطع از طول دوره زمانی بیشتر است، به‌منظور برآورد الگو و بررسی تأثیر فین‎تک بر رفاه خانوارهای روستایی از رهیافت گشتاورهای تعمیم‎یافته پانلی استفاده شد. در روش گشتاورهای تعمیم‎یافته پانلی، متغیر وابسته با یک دوره وقفه به‌عنوان متغیر توضیحی در کنار دیگر متغیرهای مستقل وارد الگو می‎شود که به رفع مشکل خودهمبستگی سریالی می‎انجامد و به علت استفاده از روش تخمین‌زننده‎های گشتاوری، مشکل ناهمسانی واریانس را رفع می‎کند. ویژگی‎هایی چون از بین‌ رفتن درون‌زایی متغیرها و کارابودن هر دو اثر ثابت و تصادفی در برآورد الگوها باعث ارجحیت رویکرد الگوی پانل پویا نسبت به دیگر الگوهای ایستا می‎شود. یافته‎ها: نتایج بررسی خانوارهای روستایی نشان می‎دهد فین‎تک تأثیر مثبت بر رفاه اجتماعی و تأثیر منفی بر ضریب انگل دارد. رشد فین‎تک ازطریق کاهش هزینه استقراض و دسترسی به خدمات مالی به افزایش کارآفرینی و درآمد خانوارها منجر می‎شود و مصرف کالاهای غیرخوراکی را افزایش می‎دهد. رشد اقتصادی تأثیر مثبت بر رشد رفاه اجتماعی و تاثیر منفی بر ضریب انگل دارد. افزایش رشد اقتصادی ازطریق افزایش درآمد و مخارج مصرفی غیر خوراکی ، رفاه اجتماعی را بهبود و ضریب انگل را کاهش می‎دهد. توسعه مالی تأثیر منفی بر رشد رفاه اجتماعی و تاثیر مثبت بر ضریب انگل دارد. ناکارآیی سیستم‎های مالی در ایران ازطریق کاهش رشد اقتصادی و درآمد حقیقی افراد به کاهش مصرف کالاهای غیرخوراکی، کاهش رفاه می‎انجامد. رشد مخارج سرانه دولت تأثیر مثبت بر رشد رفاه اجتماعی و تاثیر منفی بر ضریب انگل دارد. افزایش مخارج دولت از طریق افزایش بهره‎وری، بهبود درآمد و رشد رفاه را در پی دارد. درجه بازبودن تجاری تأثیر مثبت بر رشد رفاه اجتماعی و تأثیر منفی بر ضریب انگل دارد. افزایش درجه بازبودن تجاری ازطریق انتقال دانش و بهبود تکنولوژی به افزایش درآمد و مخارج غیر مصرفی و درنتیجه افزایش رفاه منجر می‎شود. بحث و نتیجه‎گیری: گسترش دسترسی به اعتبار مالی یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر کاهش فقر و بهبود رفاه خانوارهای روستایی است. به‌نحوی‌که دسترسی به اعتبار مالی ازطریق افزایش درآمد و هموارسازی مصرف به افزایش رفاه خانوارهای فقیر روستایی می‌انجامد. فین‎تک ازطریق ارائه الگوهای تجاری نوآورانه و شیوه‎های جدید واسطه‎گری مالی به افزایش دسترسی خانوارهای روستایی به اعتبار مالی منجر می‎شود. افزایش دسترسی به اعتبار مالی، افزایش کارآفرینی و افزایش سرمایه‎گذاری در سرمایه انسانی افراد ساکن در مناطق روستایی را به‌دنبال دارد. افزایش کارآفرینی در مناطق روستایی و افزایش سرمایه‎گذاری در سرمایه انسانی نیز به افزایش اشتغال، افزایش درآمد و افزایش رفاه خانوارهای روستایی منجر می‎شود. هرچند تمرکز بانک‎ها و دیگر مؤسسات مالی سنتی در مناطق شهری مانع مشارکت و سرمایه‎گذاری خانوارهای روستایی در بازارهای مالی شده است؛ اما، فین‎تک با بهره‎گیری از پیشرفت‎ها و نوآوری‎های حوزه فناوری ازجمله، اینترنت، تلفن همراه و هوش مصنوعی سبب حذف موانع مکانی، افزایش دسترسی سریع و آسان به خدمات مالی، کاهش عدم‌تقارن اطلاعات و کاهش هزینه مبادله می‎شود که به‌نوبه‌خود امکان مشارکت و سرمایه‎گذاری افراد ساکن در مناطق روستایی در بازارهای مالی را فراهم می‎کند. به‌نحوی‌که افراد فقیر روستایی با پس‎اندازهای اندک نیز قادر به مشارکت در بخش مالی اقتصاد می‎باشند. مشارکت و سرمایه‎گذاری در بخش مالی اقتصاد افزایش سودآوری، درآمد و به‌دنبال آن افزایش رفاه خانوارهای روستایی را در پی دارد. با توجه به تاثیر مثبت و معنادار فین تک بر رفاه خانوارهای روستایی، توصیه می‎شود دولت سیاست‎های جامعی از جمله ایجاد قوانین نظارتی برای هدایت فین‎تک، افزایش سرمایه‎گذاری در زیرساخت‎های تلفن همراه و اینترنت برای افزایش دسترسی خانوارهای روستایی به اینترنت، افزایش سرمایه‎گذاری در حوزه هوش مصنوعی و در نهایت آموزش خانوارهای روستایی برای استفاده از مزایای هوش مصنوعی اتخاذ کند.

Keywords

• فین‎تک
• رفاه خانوارهای روستایی
• گشتاورهای تعمیم‎یافته پانلی
• استان‎های ایران