پیکره (Dec 2023)
نمادهای پیشااسلامی در فرش‌های تصویری پادشاهان ایران
Abstract
مقدمه: فرش‌های ایرانی متعددی با نقشمایۀ پادشاهان اساطیری پیشااسلامی در موزه‌ها موجود است که ساختار بیشتر آن‌ها ساختار مشابه است و در آن‌ها پادشاهان با اسامی باستانی خویش و همراه با موجودات متافیزیکی تصویر می‌شوند و دارای سه سطح‌بندی؛ نخست جایگاه پادشاه و فره کیانی؛ دوم جایگاه اجنه/ دیوان و سوم جایگاه سربازان هستند. در این گونه فرش‌ها تغییرشکل مفاهیم متافیزیکی پیشااسلامی به شکل‌های نمادین منجرشده است. این پژوهش که باهدف شناخت پادشاهان اسطوره‌ای در فرش‌های تصویری ایران تدوین شده، در پی پاسخ به سوالات پیش رو است. طراحان ایرانی فرش با بهره‌گیری از قابلیت رسانه‌ای فرش، این سطح بندی سه گانه پیش گفته را چگونه انتقال داده و نمادهای بیانگر حمایتگری ایزد مهر و ایزدبانوی ناهید از پادشاهان ادوار اسلامی در این فرش‌ها چیست؟روش پژوهش: این پژوهش ماهیتی کیفی دارد و پژوهشی بنیادی محسوب می‌شود. جمع‌آوری اطلاعات از کتابخانه‌ها و موزۀ ملی فرش ایران است. و شیوه بیان آن روش توصیفی و تحلیلی است.یافته‌ها: وجود نمادهای پیشااسلامی در ترکیب با داستان پیامبران سامی، آمیخته به تصاویر پادشاهان دوران اسلامی ایران در نقشمایه‌هایی چون گوی نورانی در پشت تخت‌گاه متعلق به سطح نخستین، اجنه در بخش میانی، سربازان و وزرا در آخرین سطح، از ترکیبات منحصربه‌فرد فرش‌های تصویری ایران است. در اندیشۀ طراحان فرش، نیروهای متافیزیکی همچون پلی وسیلۀ انتقال مفاهیم پیشااسلامی را به نقشمایۀ پادشاهان اسلامی فراهم کرده‌اند.نتیجه‌گیری: اسطوره‌شناسی و دانش بصری طراحان فرش‌های تصویری ایران منجر به انتقال مفاهیم متافیزیکی موجود در اسطوره‌های پادشاهان پیشااسلامی و پیامبران سامی به نقشمایه‌های پادشاهان اسلامی گردیده است که نماد ایزدبانوی ناهید در قالب حوض آب و ایزد مهر به فرم گوی نورانی نمود یافته است.
Keywords
