اثر تنش کم‌آبی انتهای فصل بر خصوصیات فیزیولوژیکی منابع جاری، ذخیره‌ای و ظرفیت تولیدی ارقام گندم نان (Triticum aestivum L.) مناطق معتدله

Abstract

میزان عملکرد گیاهان توسط اثر متقابل محیط و ژنتیک تعیین می­شود. در بین عوامل محیطی، تنش کم­آبی در اکثر مناطق کشاورزی ایران در جلوگیری از دستیابی به عملکرد مطلوب گیاهان زراعی از‌جمله گندم (Triticum aestivum L.) نقش مهمی دارد. بنابراین، این تحقیق به‌منظور بررسی نحوه تأثیر تنش کم­آبی پس از گلدهی بر خصوصیات فیزیولوژیک منابع جاری و ذخیره­ای ارقام گندم مناطق معتدله شامل: دو رقم با تیپ رشد بهاره (سیوند و سیروان) و دو رقم با تیپ رشد بینابین (پیشگام و اروم) انجام شد. این پژوهش در سال زراعی 95-1394در دانشگاه رازی کرمانشاه به‌صورت طرح کرت­های خردشده بر پایه طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. تیمار تنش کم­آبی در دو سطح شامل: شاهد و قطع کامل آبیاری پس از گلدهی در کرت­های اصلی و رقم­ها در کرت­های فرعی قرار گرفتند. بر اساس نتایج به‌دست آمده، اعمال تنش کم­آبی به‌طور متوسط موجب 36، 28، 24 و 26 درصد کاهش عملکرد دانه به ترتیب در ارقام سیوند، سیروان، پیشگام و اروم گردید. 7 و 21 روز بعد از گرده‌افشانی در شرایط شاهد رطوبتی به ترتیب ارقام سیوند و سیروان بیشترین سرعت فتوسنتز (به ترتیب با 5/24 و 9/21 میکرومول دی‌اکسید کربن بر مترمربع در ثانیه)، سرعت تعرق، هدایت روزنه­ای و کارایی فتوشیمیایی فتوسیستم II و پایین­ترین دمای برگ و در هر دو مرحله مذکور رقم اروم کمترین مقادیر صفات فوق را داشتند. تنش کم­آبی دمای برگ را 7 و 21 روز بعد از گرده‌افشانی افزایش و سرعت فتوسنتز غلظت CO2 اتاقک روزنه‌ای، هدایت روزنه‌ای، سرعت تعرق و حداکثر کارایی فتوشیمیایی را به‌طور معنی­داری کاهش داد. رقم پیشگام بالاترین مقدار انتقال مجدد را در هر دو شرایط رطوبتی داشت. سهم انتقال مجدد در شکل­گیری عملکرد دانه در ارقام موردبررسی کمتر از 30 درصد بود. با توجه به نتایج به‌دست آمده، ارقام تیپ رشد بهاره در مقایسه با تیپ رشد بینابین در کشت پاییزه ازنظر عملکرد دانه حساسیت بیشتری نسبت به تنش کم­آبی پس از گلدهی داشتند و کاشت آنها در این شرایط با کاهش عملکرد دانه بیشتری توأم همراه خواهد بود.

Keywords

• انتقال مجدد
• دمای برگ
• سرعت تعرق
• سرعت فتوسنتز
• فلورسانس کلروفیل