ارزیابی نقش خصوصیات بارش و آتش سوزی تجویزی بر اندازة رواناب و آبشویی عناصر مغذی خاک در پارک جنگلی چغاسبز ایلام

Abstract

مقدمه و هدف خاک یکی از اجزای مهم زمین، با عملکردها و خدمات پرشمار بوم‌سازگانی است که برای حیات پایدار در کرة زمین ضروری است. با از بین ‌رفتن خاک سطح زمین بر اثر فرسایش، در سراسر جهان، توان تولیدی خاک بوم‌سازگان‌های طبیعی ازجمله جنگل‌ها و مراتع و زمین‌های کشاورزی کاهش می‌یابد. این پژوهش با هدف بررسی نقش مدت بارش و آتش‌سوزی تجویزی بر تولید رواناب و عناصر مغذی خاک زیراشکوب گونه‌های گوناگون درختی در پارک جنگلی چغاسبز، استان ایلام انجام شد. مواد و روش‌ها در این پژوهش اندازة رواناب، رسوب و عناصر مغذی موجود در رواناب در توده‌های جنگل‌کاری‌شده با سرو زربین (Cupressus sempervirens L.)، جنگل طبیعی بلوط ایرانی (Quercus brantii Lindl.) و قطعة شاهد (خارج از تاج‌پوشش اشکوب فوقانی) در دو وضعیت آتش‌سوزی تجویزی و بدون آتش‌سوزی با استفاده از دستگاه شبیه‌ساز باران در مدت‌های بارش 15 و 30 دقیقه با شدت ثابت 80 میلی‌متر در ساعت اندازه‌گیری شد. در این پژوهش اثر نوع گونه بر اندازة رواناب، رسوب و عناصر مغذی بررسی شد. همچنین، خصوصیات اصلی خاک شامل بافت خاک، ضخامت لاشبرگ، اسیدیته خاک اندازه‌گیری شد. برای بررسی تفاوت متغیرهای بررسی‌شده میان گونه­ های مطالعه‌شده از تجزیة پراکنش یک‌طرفه استفاده شد و مقایسة میانگین‌ها با آزمون چند دامنه‌ای دانکن انجام شد. نتایج و بحث نتایج بررسی رواناب در قطعه‌های آزمایشی تیمار آتش‌سوزی تجویزی و مقایسة گونه ­های مطالعه‌شده در بازه‌های زمانی، نشان داد که در بازه‌های گوناگون، آتش‌سوزی باعث افزایش اندازة رواناب شد به‌طوری که در مدت بازة 30 دقیقه در قطعة شاهد رواناب با اندازة 17 لیتر تولید شد که این اندازه رواناب در مقایسه با دو تودة سرو و بلوط افزایش معنی­ داری داشت. همچنین، بیشترین اندازة رسوب کل در بازة زمانی 30 دقیقه در قطعة شاهد 108/15 گرم بود و کمترین اندازة آن در بازة زمانی 15 دقیقه در تودة سرو زربین 52/64 گرم بود. از سوی دیگر، در تیمار بدون آتش‌سوزی مشخص شد که بیش‌ترین اندازة رواناب در منطقة مطالعه‌شده به‌ترتیب در بازة زمانی 15 و 30 دقیقه در قطعة شاهد با اندازة 5 و 17 لیتر بود. بررسی همزمان رواناب و رسوب قطعه‌‌های آزمایشی نشان داد که روند هر دو مشابه بود و با افزایش رواناب، رسوب نیز افزایش یافت. نتیجه­ گیری و پیشنهادها بر اساس نتایج این پژوهش مشخص شد که تغییر در عرصه‌های طبیعی زاگرس مانند آتش‌سوزی می‌تواند فرایند تولید رواناب را افزایش دهد و باعث هدررفت عناصر مغذی موجود در خاک و تغییر خصوصیات شیمایی خاک شود. پیشنهاد می‌شود، اثر افزودن مواد آلی اصلاح‌کننده یا پوشش‌دهندة خاک بر خصوصیات خاک، رواناب و رسوب پس از آتش‌سوزی بررسی و شبیه ­سازی شود.

Keywords

• آتش سوزی
• شبیه‌ساز باران
• مواد مغذی خاک
• ضریب رواناب
• هدررفت خاک