Tasavvuf Tabakât Literatürü Ekseninde Bir Sûfînin Portresine Bütüncül Bakış: Zünnûn el-Mısrî Örneği

Abstract

Tasavvuf ilminin tarihsel süreç içerisinde geçirdiği merhalelere bakıldığında yapı ve mahiyet itibariyle diğer din bilimlerinden belirgin bir şekilde ayrıştığı görülmektedir. Bu ayrım noktalarından biri; tasavvufî düşünce sistemi ile sûfî şahsiyetlerin hayatı arasında doğrudan bir ilişkinin söz konusu olmasıdır. Tefsir, hadis, kelam ve fıkıh gibi normatif din geleneğinde öncü âlimlerin yaşantı ve hâlleri ile tebellür ettikleri alanlardaki düşünce geleneğinin belirginleşmesi arasında güçlü bir irtibat mevcut değildir. Buna mukabil tasavvuf doktrininde bir düşüncenin bilgi ve hal olarak değer kazanması bilhassa o düşüncenin sûfînin hayatıyla temessül etmiş olmasına bağlıdır. Bu bakımdan tasavvuf tarihindeki tabakât literatürü tasavvufî düşünce açısından oldukça önemlidir. Bu önem yalnızca tasavvuf tarihi araştırmaları ile sınırlı değildir. Nazarî tasavvuf alanına bakıldığında, tasavvufî ıstılahların anlaşılması ve teoride mevcut olan tasavvuf düşünce sisteminin pratiğe yansımalarının görülmesi için özellikle ilk dönem sûfî şahsiyetlerin yaşantı ve hâllerinin çözümlenmesi oldukça önemlidir. Bu öneme binaen, çalışmamızda erken dönem sûfîlerinden biri olan Zünnûn el-Mısrî'nin hayatı, ilmi kişiliği ve tasavvufî görüşleri, klasik dönem tabakât kitapları ile çağdaş dönem tasavvuf eserleri çerçevesinde ele alınıp değerlendirilecektir. Bununla birlikte, çalışmamız tabakât eserlerinin genel yapısı ile bir mutasavvıfın sûfî tabakâtında nasıl ele alındığına dair bir kanaat oluşmasına imkân tanıyacaktır.