مدیریت آب و آبیاری (Dec 2023)
بررسی تغییرات مؤلفههای بیلان آب با استفاده از مدل SWAT+ و تعیین نقش عوامل مؤثر بر آن‌ها
Abstract
گزارش‌های دقیق بیلان منابع آب اهمیت زیادی در ارتقای برنامه‌های مدیریت پایدار حوضههای آبریز دارد. هدف اصلی در این مطالعه ارزیابی و استفاده از مدل SWAT+، به‌عنوان نسخه جدید مدل SWAT در شبیهسازی فرایندهای هیدرولوژیکی و تعیین نقش عوامل مؤثر در تغییرات مؤلفههای بیلان آبی در حوضه آبریز طشک بختگان است. در این راستا بعد از تهیه اطلاعات موردنیاز و واردکردن آن‌ها به مدل SWAT+، مراحل واسنجی و صحت‌سنجی مدل برای جریان رودخانه‌ها در 10 ایستگاه هیدرومتری، جریان پایه در سه ایستگاه بالادستی و هم‌چنین واسنجی تراز آب زیرزمینی، تبخیروتعرق و عملکرد محصولات عمده کشت‌شده در سطح حوضه در طول بازه زمانی (1980-2014) انجام شد. ارزیابی نتایج واسنجی مدل در بیش‌تر ایستگاه‌ها مقادیر شاخص (5/0R2>) و (2/0NSE>) را نشان می‌دهد که نتایج مطلوب و قابل‌قبول بود. مقایسه نتایج بیلان آب حاصل از SWAT+ با نتایج سایر مطالعات نشان می‌دهد که مقادیر نهایی پارامتر تبخیر-تعرق بیش‌تر و جریانات سطحی کم‌تر از نتایج سایر پژوهش‌ها بود، به‌طوربه‌طوری‌که فقط در مقایسه با نتایج مدل SWAT، سه مؤلفه مذکور به‌ترتیب افزایش 17/0، 13/1 و کاهش 06/0 میلیارد مترمکعب در سال را نشان می‌دادند. بررسی تغییرات مکانی و زمانی مؤلفههای بیلان نیز نشان داد که تغییرات بارش و تبخیر-تعرق از شمال به جنوب حوضه کاهشی است و در مناطق پربارش تناسب و همخوانی نوسانات آن‌ها بیش‌تر است. بیش‌ترین عامل در کاهش مقادیر آبدهی (7/74 درصد) و افزایش تبخیر-تعرق (3/80 درصد)حوضه مربوط به عوامل غیراقلیمی و انسانی از جمله تغییر کاربری اراضی، احداث سدها و ... است و تأثیر عوامل اقلیمی بر تغییرات آبدهی و تبخیر-تعرق به‌ترتیب 3/25 درصد و 7/19 درصد است. ارزیابی نتایج واسنجی مدل SWAT+ و مقایسه نتایج آن با سایر مطالعات انجام‌شده در حوضه حاکی از عملکرد قابل‌قبول این مدل در شبیهسازی و تفکیک سهم عوامل مختلف اقیلمی و انسانی در شرایط هیدرولوژیکی حوضه موردمطالعه می‌باشد. لذا با توجه به قابلیتهای جدید این مدل و اصلاح فرایندهای شبیهسازی آبهای زیرزمینی و تبادلات آن با رودخانه نسبت به مدل SWAT، استفاده از این مدل در جهت برآورد و تدقیق مؤلفههای بیلان آبی حوضههای آبریز توصیه میگردد.
Keywords
