تبیین محرک‌های مؤثر بر وضعیت شکنندگی کلان‌شهرها با رویکرد تحلیل ساختاری (مطالعه موردی: کلان‌شهر تهران)

Abstract

شهرها مانند هر سیستم پیچیده­ای، اگر مدیریت درست نداشته باشند، شکسته می­شوند؛ بنابراین درک شرایط شکنندگی برای احصای استراتژی­های مؤثر در پاسخ­ها، بسیار مهم است. این پژوهش با بهره­گیری از رویکرد ساختاری به تبیین عوامل شکنندگی در کلان­شهر تهران می­پردازد. همچنین پژوهش حاضر تحقیقی میدانی با رویکرد توصیفی-تحلیلی بوده و به دنبال پاسخ به این سؤال است که عوامل مؤثر در شکنندگی شهر تهران کدام­اند؟ برای تدوین چارچوب نظری، ابتدا با استفاده از روش اسنادی، ادبیات موضوع بیان شده و سپس بر اساس تکنیک پویش محیطی، داده­های تجربی استخراج گردیده است. جامعه آماری این پژوهش شامل 14 نفر از خبرگان و متخصصین حوزه شهرسازی بوده و روش نمونه­گیری، هدفمند است. ابتدا بر پایه ادبیات نظری، 91 محرک به‌عنوان شاخص­های اولیه شکنندگی شهری استخراج شدند، سپس بر اساس نظرات خبرگان از طریق پرسشنامه 51 محرک که درصد اجماع کمتری داشتند حذف و 40 محرک باقی ماند. در گام بعدی پاسخ­ها با استفاده از روش تحلیل اثرات متقابل ساختاری در نرم‌افزار MicMac مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفتند. در این تحلیل میزان تأثیرگذاری مستقیم و غیرمستقیم محرک­ها بر یکدیگر و بر روند شکنندگی شهر تهران مشخص شد. نتایج نشان­دهندة آن است که از بین 40 محرک اولیه تأثیرگذار، تعداد 20 محرک در شکنندگی کلان­شهر تهران نقش کلیدی دارند. این محرک­ها عبارتند از: رشد سریع شهرنشینی؛ فقر متمرکز؛ فساد مالی گسترده؛ نابرابری اجتماعی و جنسیتی؛ درصد بیکاری؛ بی­ثباتی سیاسی؛ بیماری­های همه­گیر؛ سکونتگاه­های غیر­رسمی؛ خشونت شهری؛ امنیت اقتصادی؛ میزان مشارکت مردم؛ کمبود خدمات شهری اساسی؛ قرارگرفتن در معرض بلایای طبیعی؛ میزان امنیت اجتماعی؛ نابرابری درآمد؛ توزیع نامناسب ظرفیت­های امنیتی-توسعه­ای؛ تحریم­ها؛ شوک­های اقتصادی جهانی؛ ناامنی واقعی؛ شوک­های ناگهانی قیمت.

Keywords

• شهر شکننده
• شکنندگی
• کلان‌شهر تهران
• تحلیل ساختاری