Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi (Mar 2025)
HOCA İSHAK EFENDİ’NİN RİSALELERİNE KARŞI YAZILAN BEKTAŞÎ REDDİYELERİ
Abstract
Bir dinin mensuplarının o dine ait farklı mezheplerin veya başka bir dinin tutarsızlıklarınıçürütmek gayesiyle eserler kaleme almasını ifade eden reddiye, tarihsel süreçte Müslümanlar,Hıristiyanlar ve Yahudiler arasında sıkça başvurulan bir eleştiri ve kendi inancının doğruolduğunu ortaya koyma yöntemi olmuştur. İslam tarihinde Hıristiyanlığa ve Yahudiliğe olduğugibi; mezhepler arasında da kendi görüşlerini doğrulamak, diğerini çürütmek için yazılanreddiyeler mevcuttur. Osmanlı Devleti’nde Yeniçeri Ocağı kapatıldıktan sonra takibata uğrayanBektaşiler lehine 19. yüzyılın ikinci yarısında oluşan ılımlı atmosfere karşı reaksiyon geliştirenbazı Sünnî alimlerin bu yaklaşımı, zaman zaman Bektaşiliği Hurûfilik ile bağdaştıracak kadarileri gitmiştir. Harputlu Hoca İshak Efendi’nin, Hurûfiliğin temel kaynağı olan Cavidannâme’nin1871 yılında tercüme edilip yayınlanmasına tepki olarak yazarken Bektaşileri de bu inançsistemine bağlı olmakla itham ettiği görüşleri, bu ılımlı ortamın bozulmasını istemeyenBektaşiler tarafından reddedilmiştir. Bu çalışmada Hoca İshak Efendi’nin Kâşifü’l Esrâr veDâfi’u’l Eşrâr ve İzahü’l Esrar risalelerine Bektaşî kanadından reddiye olarak kaleme alınanMehmet Ali Hilmi Dedebaba’nın Kâşifu’l-Esrâr Reddiyesi, Ahmet Rıfat Efendi’nin Miratu’l-Mekâsıd fı Defi’l-Mefâsid ve Ahmet Rıfkı’nın Bektaşî Sırrı adlı eserleri değerlendirilmiştir.Mehmet Ali Hilmi Dedebaba, Ahmet Rıfat ve Ahmet Rıfkı, reddiyelerinin merkeziniBektaşîliğin Hurûfilikle ilgili olmadığını ispatlamak üzerine kurmuş, hatta Sünniliğe yakınolduklarını ortaya koyan pek çok argüman geliştirmişlerdir. Bektaşiliğin dine olduğu kadarsosyal ve kültürel değerlere de aykırı olmadığını ortaya koyan ve bazıları soru cevap, bazılarıise izahat şeklinde yazılan reddiyelerin ortak özelliği, Hurûfilikle bağlantılarının bulunmadığı,Bektaşi dergâhlarında dine aykırı ibadet veya tutumlara yer verilmediği, Bektaşilerin dini,sosyal ve kültürel tehdit olmadıklarının anlatılmalarıdır.
Keywords
