Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi (Jun 2019)
Çin’deki Özbekler ve Özbekçe
Abstract
Bugün Özbekçe konuşurların çoğunluğu Özbekistan ile komşu Türk ve İranî kökenli devletlerde -Kırgızistan, Kazakistan, Türkmenistan, Afganistan ve Tacikistan- yaşamaktadırlar. Bunun yanı sıra bir kısım Özbek, Çin Halk Cumhuriyeti’nde resmî azınlık statüsü ile yaşamaktadır ve sayıları, bahsi geçen ülkelere göre çok daha azdır. Özbeklerin özellikle 18. yüzyıl itibariyle Çin’e yerleşmek için geldiklerini görmekteyiz. Çin’deki Özbekler, nüfuslarının hem az hem de dağınık olması nedeniyle çoğunlukla bir arada yaşadıkları Türk halkları ile kaynaşmışlar ve kimi zaman onların dillerinden kimi zaman da kültürlerinden etkilenmişlerdir. Bu halklar arasında Uygurlar ve Kazaklar başı çekmektedir. 1957 yılında deneysel statüde de olsa Özbekler için Kiril alfabesi oluşturulmuştur. Fakat, bir iki yıl içerisinde bu alfabenin deneysel statüsü tekrar ortadan kaldırılmıştır. Bugün Özbeklerin kendilerine ait bir alfabeleri olmayıp Arap harfli Uygur alfabesi kullanmaktadırlar. Özbekçe ile ilgili mevcut kaynaklar Çin’deki Özbekçenin bugünkü Özbekistan’ın edebî diline kaynaklık eden diyalektten farklı olarak özellikle İranîleşmemiş Özbek diyalektine işaret etmektedir. Bununla birlikte Çin’e gelen bütün Özbeklerin ilk zamanlar yalnızca İranîleşmemiş Özbekçe konuşup konuşmadıklarını söylememiz zor görünmektedir. Buna neden olarak da bugün Yeni Uygurcanın Özbekçe üzerindeki büyük etkisi gösterilebilir.
