مطالعه تطبیقی نقش، رنگ و تکنیک در ارسی­های قاجاری شهرهای آمل و تبریز

Abstract

پنجره­های ارسی از جمله پرتکرارترین عناصر تزیینی کارکردی در بناهای قاجاری هستند که علی­رغم ظاهری مشترک، به­نظر متاثر از ویژگی­های بومی هر ناحیه، ساخته و تزیین می­شدند. از جمله مناطقی که این عناصر در آن‌جا با تعدد کمی برجای مانده، شهرهای آمل و تبریز هستند. بر همین بنیان، هدف از نگارش این تحقیق، مطالعه و بررسی تطبیقی خصوصیات ساختاری و تنوع نقوش مورد استفاده در ارسی­های این دو شهر به­منظور دست­یابی به یک الگوی مشترک از فرم، نقش، رنگ و تکنیک ساخت است. از این رو، پرسش‌ قابل طرح بدین صورت است که، تمایزات و تشابهات نقوش، رنگ و تکنیک­های ساخت در ارسی­های قاجاری شهرهای آمل و تبریز چیست؟ و تنوع نقش و رنگ در ارسی بناهای مورد بررسی چگونه است؟ با توجه به اهمیت تاریخی، تنوع نقش و رنگ به­کار رفته در این ارسی­ها هم‌چنین، تخریب آن­ها، ثبت و دسته­بندی­شان ضرورت دوچندانی دارد. اطلاعات و داده­ها به­صورت کتابخانه­ای و با پیمایش­های میدانی به­دست آمده؛ سپس، تجزیه و تحلیل داده­ها با روش توصیفی-تطبیقی انجام شده است. مبنای انتخاب ارسی­ها بر اساس مولفه­هایی نظیر 1) تنوع و گستردگی نقوش (تراکم نقش و فراوانی در شیشه­های رنگی)، 2) اصالت ارسی در بنا و 3) سالم بودن و عدم مرمت و تغییرات جدی بر روی آن­ها. بر همین اساس نیز تعداد شش ارسی از خانه تاریخی هر شهر انتخاب و با یک‌دیگر قیاس گردیده­اند. تعداد یک ارسی از هر شهر متعلق به اوایل و مابقی مربوط به اواسط دوره­ قاجار هستند. نتایج تحقیق حاضر بدین شرح است: شکل کلی کتیبه در ارسی­های آمل و تبریز به ترتیب، صاف و نیم دایره بوده است. ارسی­های آمل به لحاظ تعداد و اندازه در سطح نازل­تری نسبت به ارسی­های تبریز قرار می­گیرند؛ اما در عوض تراکم نقوش بالاتری را دارا هستند. رنگ­های قرمز، زرد و آبی در بین ارسی­های آمل و در نقطه مقابل رنگ­های، سفید، قرمز و سبز به ترتیب، بیش‌ترین پراکنش رنگی را به خود اختصاص داده­اند.

Keywords

• واژه‌های کلیدی: ارسی آمل
• ارسی تبریز
• نقش
• رنگ
• فنون ساخت